خیالبافی در کودکان
زمان مطالعه: 6 دقیقه
صحبتهای سرکار خانم دکتر زهرا امیرآتشانی در برنامه خانه و خانواده از رادیو ایران.
پرسش مجری: قصد داریم در مورد خیالپردازی کودکان صحبت کنیم. خانم دکتر خیلی از کودکان را میبینیم که زمانهایی با خود خلوت میکنند.
خیالپردازی میکنند. حرف میزنند با خودشان با وسایلشان و رفتارهایی از آنها میبینیم و گاهی میگوییم که چه دنیای قشنگی دارند و گاهی هم نگران میشویم.
اول از همه به یک تعریف کلی در مورد این قضیه بپردازید و بعد به صحبتهای کلی میپردازیم.
پاسخ دکتر امیرآتشانی: تخیل یا همان خیالپردازی یک فرآیند ذهنی است که ما به برگرداندن و بازآفرینی اطلاعات گذشته انجام میدهیم.
مثلاً کودک من یک کارتون دیده است، حالا میآید همان برنامه را با عروسکهایش، مدلهای مختلفی با عروسکهای خود میسازد. به این میگوییم معنای تفکر.
یک تفاوتی تفکر با تخیل دارد. که وقتی که فرد دارد تخیل میکند مثل تفکر کردن یک فرآیند ذهنی برای فرد دارد رخ میدهد.
ولی فرق آنها این است که در فرآیند تفکر، ما چهارچوبهای ذهنی مفاهیم زندگی را داریم. ولی در شرایط تخیل، فرد هیچ چارچوب ذهنی برای خود ایجاد نمیکند.
به خاطر همین وضعیت، ما تخیل را یکی از شاخههای خلاقیت میدانیم. و برای یک کودک زیر 7 سال یا 8 سال اصلاً نگران نمیشویم و کاملاً طبیعی است.
سرفصلهای این مقاله
- و خیلی هم خوب است و فکر میکنیم خلاقیتش دارد افزایش پیدا میکند و کاملاً خوب است.
- ولی ممکن است فرزند من دارد با هیجان صحبت میکند و هیجاناتش گسسته باشد. این اشکال ندارد.
- ولی گاهی اینها بازخورد تنشهایی است که در خانه وجود دارد و اینها باید ریشهیابی شود.
- کتابهای انتشارات فرزام برای افزایش و بهبود دقت و تمرکز در تمامی سنین:
- آبنباتی برای ذهن فسقلیها: بر اساس شیوه نورواجوکیشن (3 تا 5 سال)(نسخه چاپی)
- شکلاتی برای ذهن کوچولوها: بر اساس شیوهی نورواجوکیشن (5 تا 7 سال)(نسخه pdf)
- ویتامین دقت و تمرکز (12 تا 60 سال)(نسخه pdf)
- راهکارهای افزایش دقت و تمرکز بالای 60 سال(نسخه چاپی)
و خیلی هم خوب است و فکر میکنیم خلاقیتش دارد افزایش پیدا میکند و کاملاً خوب است.
ولی اگر تا بعد از 7 سالگی این اتفاق بماند و کودک عادت داشته باشد که اطلاعاتی که از محیط میگیرد با تخیل برای خود، خیالبافی ایجاد کند. آنجا دیگر نگرانکننده است و باید بررسی شود.
پرسش مجری: پس تا 7 سالگی کاملاً خیالبافی عادی است و به آنها کمک میکند؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: بله، و مادر و پدر برای اینکه بتواند جهتدهی درستی داشته باشند باید مرز بین واقعیت و تخیل را مداوم گوش زد کنند.
پرسش مجری: چه علائمی دارد که ما بتوانیم گوش زد کنیم؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: ببینید اولین علامت، این است که فرد اختلال شدیدی در بروز دادن عواطف خود دارد.
یعنی قاعدتاً بچه نشسته است و یک دفعه خندههای خیلی ناجور انجام میدهد و یا اینکه گریه میکند و میگوید عروسکم دردش اومد مثلاً چنین رفتارهایی.
یا حرکات غیرعادی، مثلاً فرد شروع کند به مشت زدن روی هوا و چنگ انداختن، بازیهای اینگونه و ممکن است اصلاً به خود آسیب نرساند و فقط میخواهد که توجه اطرافیان را به خود جلب کند.
ما میخواهیم متوجه شویم این چه قدر در ذهن خود با تخیل بازی میکند. و اگر به او بگوییم ممکن است بگوید با خرسی دارم کشتی میگیرم. و اسامی شخصیتهای کارتونی که فرزندانمان این روزها میبینند را به کار ببرد. و بگوید دارم با اینها بازی میکنم.
تا زیر 7 سالگی اشکالی ندارد و گفتم که نشأت گرفته از خلاقیت است و جای نگرانی نیست. ولی حتماً تذکر بدهیم که آفرین بازی خوبی است. چه بازی قشنگی است. و مداوم این کلمهی بازی را وقتی میگوییم داریم به کودک میگوییم که واقعیت نیست و این بازی است.
ولی برای سنین بالاتر ما مشکل خواهیم داشت. مثلاً ما بچههایی را داریم که در علائم خود اظهار شنیدن میکنند. مثلاً من شنیدم که فلانی چیزی را به من گفت. یا مثلاً صدایی را من شنیدم.
خوب اگر زیاد باشد نگرانکننده است و یا اینکه وقتی داریم با کودک صحبت میکنیم حرفهایش انسجام کامل را نداشته باشد.
ولی ممکن است فرزند من دارد با هیجان صحبت میکند و هیجاناتش گسسته باشد. این اشکال ندارد.
ولی وقتی من میبینم همیشه دارد با من حرف میزند و وسط صحبت میرود صحبتهایش را به عروسکش میگوید. با موجود خیالی خود میگوید اینجا خطرناک است و باید به آن توجه شود.
پرسش مجری: اصولاً خانم دکتر تمام بچهها این تخیل و خیالبافی را دارند؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: معمولاً بچهها و نه فقط بچهها بلکه بزرگسالان هم، ما در تمام دوران زندگی خود خیالبافی را داریم ولی جایی برای ما نگرانکننده است که خیالبافی بشود یک مکانیزم دفاعی.
یعنی زمانی که ما میخواهیم کاهش بدهیم مشکلات زندگیمان را و روی بیاوریم به خیالبافی و این جا تا یک حدی بد نیست.
مثلاً الآن من خیلی تحت فشار اقتصادی هستم و روی میآورم به آرزوهایم و فکر میکنم که سالهای آینده خوب میشود و الی آخر.
یک همچنین شرایطی اشکالی ایجاد نمیکند. ولی اگر من مداوم بخواهم خیالبافی کنم در مورد زندگی واقعیام دو مشکل اساسی خواهد داشت.
اولین مشکل این است که، وقتی واقعیت را میبینم مشکلات را شدیدتر از حد واقعی میبینم. اگر مداوم واقعیتگرایانه نگاه کنم به مشکلات، عادیتر میشود مشکلات برایم.
مشکل دوم این است که وقتی که این افراد با مشکلات روبرو میشوند دچار استرس و اضطراب و یاس و ناامیدی میشوند.
پرسش مجری: مرسی از صحبتهای شما اگر راهحلی برای این مشکل خیالبافی کودکان دارید برای خانوادهها لطفاً بفرمایید.
پاسخ دکتر امیرآتشانی: اولین نکته این است که اگر فرزندان خیالبافی دارند آنها را شناسایی کنند.
در سن نوجوانی مخصوصاً ریشهیابی کنند. گاهی فرزند من آنقدر تخیلش بالا است که میتواند یک نویسنده شود.
ولی گاهی اینها بازخورد تنشهایی است که در خانه وجود دارد و اینها باید ریشهیابی شود.
و نکتهی اصلی این است که بیتوجه نباشند به این نوع رفتار و به هیچ وجه او را مسخره نکنند.
و در نهایت کمکی که میتوانند به این رفتار کنند این است که چون اینها در شرایطی که خطرناک است و بد است یک مکانیزم دفاعی برای آن نوجوان میتواند باشد.
میتوانند یک مکانیزم جایگزین را تعریف کنند. مثلاً فرزند من میرود سراغ خیالبافی وقتی با مشکلاتش مواجه میشود.
به جایش به او یاد بدهیم که با یک همراه صحبت کند. با مادرش در مورد مشکلاتش صحبت کند.
پرسش مجری: وقت نشد در مورد دلایلش صحبت کنیم. شاید یکی از دلایلش همین تنهایی باشد.
پاسخ دکتر امیرآتشانی: دلایل خیالبافی کودکان میتواند تنهایی باشد. ناکامی باشد. مشکلات زیاد خانوادگی میتواند باشد. تنهایی کودک میتواند باشد. و دلایل دیگری هم میتواند وجود داشته باشد.
دیدگاهتان را بنویسید