وسواس در کودکان
زمان مطالعه: 4 دقیقه
پرسش مجری: آیا رفتار وسواس میتواند از بزرگترها به کودکان انتقال پیدا بکند؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: بله دقیقاً این امکان وجود دارد. هم ژنتیک و هم محیط خانوادگی میتواند تاثیرگذار باشد. علمیتر بخواهیم بیان بکنیم بحثی هست به نام نوروتیزن که در این بحث اگر فرد تمایل به تجربه خلق منفی داشته باشد (که این قسمت مربوط به ژنتیک است که ممکن است هورمون هایی در مغز و بدن فرد ترشح بشود که شرایطی را ایجاد بکند تا ما تجربه خلق منفی را بیشتر به آن گرایش داشته باشیم)، این تمایل گرایش به خلق منفی اگر به همراه احساس و باور به اینکه دنیا، محلی تهدیدآمیز است و قابل کنترل و مدیریت من نیست، اتفاق بیفتد میتواند منجر به اختلالات مختلف روانی بشود که یکی از آنها وسواس است.
یعنی به این صورت نیست نیست که اگر والد حالا چه مادر و چه پدر وسواسی باشد قطعاً فرزند وسواسی میشود. بلکه زمینه وسواسی شدن را دارد اما اگر محیط، محیطی امن باشد و محیطی باشد که تهدید آمیز نباشد برای کودک و قابل مدیریت باشد، در آن زمان دیگر مشکلات ایجاد نمیشود.
سرفصلهای این مقاله
- یک نکته اساسی این است که اگر ما تجربه خلق منفی یا هیجانات منفی را داشته باشیم،
- وسواس عملی به سه بخش تقسیم میشود:
- مثلاً در رابطه با موضوع کرونا که تمام جهان با آن درگیر بودند،
- درمان:
- 1- متوجه سرنخها باشید:
- 2- سعی کنند پیشگیری بکنند از رفتارهای آیینی و اجتنابی که از قبل داشتهاند:
- پرسشهای شنوندگان:
- کتابهای انتشارات فرزام برای پرورش فرزندانی توانمند:
- فرزند بادقت من: راهنمای والدین و مربیان (نسخه چاپی)
- باهوش خوشرو (نسخه pdf)
- باهوش خوشاخلاق (نسخه چاپی)
یک نکته اساسی این است که اگر ما تجربه خلق منفی یا هیجانات منفی را داشته باشیم،
مثلاً اگر یک جایی به هم ریخته است و کلافه بشویم، یا اگر واکنش ناخوشایند را ببینیم مثلاً زمانی که مادر من چنین چیزی را میبیند، عصبانی میشود و یا به شدت پرخاشگر میشود.
یا پدر و مادر غیر قابل پیش بینی داشته باشم. پدر و مادری که یک لحظه حال آنها خوب است و یک لحظه بد برخورد میکنند که بچه اصلاً نمیداند چه کاری باید انجام بدهد. در چنین شرایطی قطعاً کودک دنبال رفتارهایی است که حال او را بهتر بکند و در این زمان به دنبال رفتارهای اجتنابی و رفتارهای وسواسگونه میرود.
دستههای مختلفی از وسواس وجود دارد: وسواس فکری و وسواس عملی.
در وسواس فکری، رفتارهایی با محتوای پرخاشگرایانه وجود دارد که کودک میترسد به خودش آسیب بزند یا به دیگران آسیب بزنند. در نوجوانان و بزرگسالان نیز شکل میگیرد، وسواسهایی با محتوای آلودگی یا محتوای جسمانی که فرد میترسد که مریض بشود، میترسد که غذایی آلوده باشد یا مسموم بشود.
وسواس عملی به سه بخش تقسیم میشود:
1- چک کردن:
۸۰ درصد چک کردن مثل چک کردن جامدادی که مدادها را کامل گذاشته یا نه. چک کردن اینکه چیزی را جا نگذارد.
در بزرگترها مادر میتواند چک کردن بیش از اندازه شیر گاز در منزل را داشته باشد.
2- مرتب کردن:
۷۸ درصد اتفاق میافتد و مرتب کردن یا رفتارهای آیینی دارند. فکر میکند در زمان امتحان اگر با یک خودکار مخصوص امتحان بدهدُ موفق میشود. این ها رفتارهای وسواسی هستند که نمود عملی دارند. مثلاً زباله تغذیههای خود را جمع میکند. مثلاً وسایل به درد نخور را جمع میکنند و حاضر نیستند چیزی را دور بریزند.
3- تمیزکاری:
دسته بعدی که ۶۱% بچه های وسواسی دچار آن هستند، تمیزکاری است. بیش از حد دستهای خود یا لباسهای خود را میشویند. اگر لکی جای ببینند، مشکل دارند.
متاسفانه یک نکته فرهنگی وجود دارد اینکه وسواس چیز خوبی است، در صورتی که یک بیماری آسیبزا است هم به خود فرد و هم به اطرافیان او و متاسفانه در جامعه امروز درصد بالایی از بانوان ما درگیر وسواس هستند و اگر آگاهی نداشته باشند میتوانند این موضوع را به فرزندان خود منتقل بکنند.
پرسش مجری: شما فرمودید که بخش اعظمی از وسواس به دلیل مشاهده کودک از پدر و مادر خود است و دلیل بعدی احساس ناامنی در هر قسمتی میتواند بچه را به رفتارهای وسواسگونه سوق دهد، پس ریشه دارد؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: بله ژن آن وجود دارد. به دلیل ترشح آمیگدال بیشتر از میزان کنترل لوب پیشانی است. اما این موضوع میتواند در خیلی از افراد وجود داشته باشد، اما به تنهایی نگران کننده نیست. اما اگر محیط را امن قرار بدهیم می توانیم آن را کنترل بکنیم.
مثلاً در رابطه با موضوع کرونا که تمام جهان با آن درگیر بودند،
کسانی که توانستند اضطراب خود را کنترل کنند دچار وسواس نشدند اما بچهها و خانوادههایی که نتوانستند کنترل خوبی بر روی اضطراب و استرس خود در رابطه با این بیماری داشته باشند متاسفانه بچهها دچار وسواس شدند و دستهایشان از شستشوی زیاد زخمی شده بود و رفتارهای وسواسی آنها ادامه دار شده بود.
پرسش مجری: در خانوادهای که بچهها دچار وسواس تمیزی باشند، حتی بچهها مورد تشویق قرار میگیرند و با سایر بچهها که اینگونه نیستند، مقایسه میشوند اما قطعاً در پس این ظاهر زیبا مشکلاتی برای فرزند ما ایجاد خواهد شد و ممکن است این وسواس در کودک نهادینه بشود و اختلالاتی را در بزرگسالی برای او ایجاد بکند؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: بله متاسفانه و چک کردنهای بیش از حد باعث میشود زمانی که شما نخواهید این کار را بکنید دچار اضطراب بشوید و درگیر یک سیکل معیوب میشوید و از عوارض وسواس است و دچار رفتار ایمنی میشوید.
مثلاً چک کردن مجدد اینکه آیا کتاب در داخل کیف هست یا نه؟ در کوتاه مدت حال فرد خوب میشود از چک کردن اما در دراز مدت تاثیرات عمیق بدی بر ذهن فرد میگذارد.
در ابتدا فرد دچار ترس، اضطراب و احساسهای بدی میشود و چک کردنها به عنوان پاسخ کوتاه مدتی برای او به حساب میآید و در درازمدت تاثیرات منفی میگذارد.
درمان:
بازیها و کارهای مختلفی را میتوان به منظور درمان انجام داد که افکار، هیجانات و باورها را به مسیر آرامش سوق بدهیم.
دو راهکار اساسی به والدین پیشنهاد میدهیم تا انجام بدهند:
1- متوجه سرنخها باشید:
چه شبهایی و چه زمانهایی بیشتر نگران تغذیه خود میشود یا بیشتر نگران لباس ورزشی خود است که برداشته است یا نه.
این موارد چیزهایی نیست که همیشه اتفاق بیفتد. مثلاً برای بزرگسال هم به این صورت است که ما همیشه نگران قفل کردن در خانه نیستیم، اما اگر قبلش خبری شنیده باشیم که درصد دزدی افزایش پیدا کرده است، آن شب نگرانیم.
در کودکان مثلاً معلم گفته باشد فردا زود بیایید تا بازی کنیم یا برای اردو رفتن.
والدین اگر بتوانند آگاهی خود را از فرزندشان و خودشان بالا ببرند تا سر نخها را بشناسند و یاد بگیرند و با آنها مواجهه کنند بهتر میتوانند زندگی کنند.
2- سعی کنند پیشگیری بکنند از رفتارهای آیینی و اجتنابی که از قبل داشتهاند:
مثلاً کودکی وجود داشت که دستمال کاغذی را میخواست بردارد، ناخودآگاه سه تا بر میداشت. این رفتار آیینی است و فکر میکند دستش با سه تا دستمال خشک میشود یا خانمی که سه بار باید در خانه را قفل کند یا هفت بار شیر گاز را چک کند. اینها اعدادی هستند که به آنها رفتار آیینی میگوییم.
بهتر است سرنخها را یادداشت کنید و از فرزندتان بخواهید از یک تا صد به آنها امتیاز بدهد. مثلاً اینکه چقدر این کار تو را ناراحت میکند و این موارد را مرتب کنید. آنهایی که کمتر نگرانشان میکند را شروع کنید برای مقابله و همینطور به مواردی که اعداد بیشتری را به خود اختصاص دادند.
مثلاً اگر دست شستن عدد کمی دارد، با این مورد مواجه بکنید و فقط یک بار دستش را بشوید.
میتوانید از رویارویی تجسمی استفاده بکنید. مثلاً بچه بخوابد و در ذهنش دستش کثیف است و او فقط یک بار برود و بشوید.
رویارویی مستقیم به این صورت است که بچه دارد گل بازی میکند و به او بگوییم بازی که تمام شد دستهایت را بشور.
پیشگیری از انجام کارهای اجتنابی به این صورت است که مثلاً نگذاریم چندین بار دستهایش را بشوید و یک مرز مشخص کنیم و بگوییم الان نزدیک مرز قرمزی یا مرز بنفشی. مثلاً سه بار شد دیگه کافیه.
پرسشهای شنوندگان:
پرسش 1: پسر ۱۶ سالهای دارم که هر نیم ساعت دست خود را میشوید. آیا به مادرش رفته است؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: بله مسئله ژنتیک وجود دارد اما ژن زمانی بروز پیدا میکند که تمایل به تجربه خلق منفی وجود دارد و دنیا برای فرد محل تهدیدآمیزی باشد. خانواده، خانواده ناامنی باشد، میزان تنش در خانواده زیاد باشد یا اضطراب یکی از والدین بالا باشد.
پرسش 2: فرزندم در لباس پوشیدن وسواس دارد و همیشه دستشویی باید تمیز باشد؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: کارهایی که شما میتوانید انجام بدهید مثل سرنخ پیدا کردن و کارهای اجتنابی است.
پرسش 3: بعضی از بچهها از ترس والدین تمیز هستند و وسواسی هستند؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: معمولاً والدین برای تمیزی آگاهیرسانی میکنند. مثلاً میگویند اگر دست کثیف باشد، بیمار میشویم و به همین دلیل باید شسته شود.
پرسش 4: فردی در غذا خوردن دچار وسواس است؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: این وسواس نیست و اختلال غذا خوردن است که زیر مجموعه وسواس است و باید درمان شود.
برای داشتن زندگی بهتر، بهتر است به اخبار کمتر توجه کنید. هرچه محیطی صمیمانهتر و امنتر با فرزندانمان داشته باشیم نتیجه بهتری میگیریم.
دیدگاهتان را بنویسید