تاثیر داستان برای تقویت انواع هوش کودکان
تقویت انواع هوش کودکان یکی از دغدغههای اصلی نهادهای آموزشی و بسیاری از معلمان، مربیان و پدران و مادران است.
تقویت انواع هوش یا به تعبیری دیگر استعداد و توانایی نیازمند ساختار و محتوا است. منظور از ساختار ایجاد طرح، برنامه و خط مشی است و منظور از محتوا، ابزار و موادی که بتوانند اهداف را محقق کند.
در شرایط فعلی، برای تقویت تفکر، حل مسأله، تصمیم گیری و بسیاری از موضوعات دیگر، توجه به تقویت انواع هوش کودکان ضرورت بیشتری پیدا کرده است.
با توجه به اهمیت تقویت انواع هوش کودکان، در ادامه صحبتهای دکتر محمد فقیری پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت با خبرنگار حوزه آموزش و پرورش باشگاه خبرنگاران جوان را خواهید خواند.
سرفصلهای این مقاله
تاثیر داستان بر تقویت انواع هوش کودکان از نگاه دکتر فقیری
خبرنگار: هدف شما از طرح این موضوع چیست؟
پاسخ دکتر فقیری: هدف اصلی اینجانب بیان یک مسأله مهم در آموزش یعنی تأثیر داستان بر تقویت انواع هوش کودکان است. هدف این است که آسانترین و طبیعیترین اثری که حاصل ذهن و با طبیعت وی سازگار است، برای آموزش مورد استفاده قرار گیرد.
پرسش خبرنگار: اهداف عینی شما کدام است؟
پاسخ دکتر فقیری: این اهداف شامل موارد زیر است:
- تقویت هوش زبانی و ذخیره واژگانی
- تقویت هوش روایی و بیانگری
- تقویت هوش تأملی و فرایندهای آن
- تقویت هوش هستی گرا و پرسشگری
- تقویت هوش اجتماعی، کنجکاوی و ماجراجویی
- تقویت هوش هیجانی، مهار هیجانات، هم ذات پنداری و تصمیمگیری منطقی
- تقویت هوش درون فردی، ایجاد تخیل هنری و مهار تخیل انفعالی و توهم
- تقویت هوش میان فردی، گفتوگو، مشارکت، همکاری و همیاری
- تقویت هوش تحلیلی و حل مسأله
- تقویت هوش شناختی و توسعۀ گسترۀ شناختی
پرسش خبرنگار: چه ابزاری میتواند هوشهای چندگانه را بیشتر تقویت کند؟
پاسخ دکتر فقیری: به نظر بنده داستان بیش از هر ابزار دیگری میتواند موجب تقویت انواع هوش کودکان میگردد. هنوز داستان در ایران شناخته شده نیست و بسیاری از داستان، تصور قصه را دارند که چندان منطقی و عقلانی نیست و حوادث خارقالعاده را در بر میگیرد. در پیشینه ادبیات ایران نیز آثار داستانی زیادی با تعریف امروزین از داستان کمتر وجود دارد.
تقویت انواع هوش کودکان|زبانی و روایی
پرسش خبرنگار: داستان چگونه میتواند به تقویت هوش زبانی و روایی بینجامد؟
پاسخ دکتر فقیری: داستان پر از انواع توصیف عینی، ساده، ادبی، مستقیم، غیرمستقیم و … است؛ دنیایی از واژگان و گفتوگو است؛ طبیعی است که میتواند هوش زبانی (Linguistic intl.) را تقویت کند.
همچنین پر از روایتهای ساده و ادبی است، در هر داستان چندین بار به پس و پیش حوادث اشاره و از زاویه دیدهای گوناگون به آنها نگریسته میشود؛ بنابراین هوش روایی (Narrative intl.) را به بهترین وجه تقویت میکند.
همچنین افرادی که داستان میخوانند، روان مینویسند، شیوا حرف میزنند، زیبا توصیف میکنند، از فن بیان خوبی برخوردارند، حوادث و رویدادها را به خوبی به هم ربط میدهند، روابط و مناسبات را پیدا میکنند و لحن و بیان خوشایندی دارند.
تقویت انواع هوش کودکان|ذخیره واژگانی و هستی گرایی
پرسش خبرنگار: چگونه میتوان ذخیره واژگانی را تقویت کرد؟
پاسخ دکتر فقیری: هر داستان کوتاه سه صفحهای که در سه دقیقه خوانده میشود، کم و بیش هزار واژه دارد. کدام گونۀ زبانی اینهمه توانایی دارد که فرهنگ واژگان ذهنی ما را غنی سازد و ذخیرۀ واژگانی ما را افزایش دهد. ما با واژۀ و جمله فکر میکنیم و داستان تأثیر شگفت انگیزی در زایایی واژگان و جملات دارد.
پرسش خبرنگار: تبلور هوش هستی گرا در داستان چگونه است؟
پاسخ دکتر فقیری: هوش هستی گرا یا وجودی (Existential intl.) ما را به تردید و پرسشگری وا داشته و ذهن ما را زایا و پویا میکند. در این هوش، ما با شش پرسش اساسی «چه، چرا، چگونه، چه کسی، کی و کجا» روبرو هستیم. داستان به درستی محل تبلور این هوش است زیرا که شش پرسش اساسی در آن اتفاق میافتد.
کی و کجا در صحنۀ داستان، چه در رویدادها، چگونه در کیفیت و حالت رویدادها، چرا در سببیت و واقعیتمندی و چه کسی در شخصیت پردازی داستان تبلور پیدا میکند. هیچ پدیدهای مثل داستان نمیتواند این شش پرسش را در خود جای دهد.
تقویت انواع هوش کودکان| تأملی
پرسش خبرنگار: عناصر هوش تأملی در داستان را میتوانید بیان کنید؟
پاسخ دکتر فقیری: هوش تأملی (Reflective Intl.) شامل مهارتهایی مانند روایت، توصیف، تحلیل، ارزیابی، کشف، حل مسأله، پیدا کردن راهحلهای متفاوت و … است؛ همۀ اینها در داستان اتفاق میافتد. در داستان، گره افکنی و گرهگشایی همان مسأله و حلمسأله است؛ بدین ترتیب بیش از هر پدیدۀ دیگری میتواند هوش تأملی را افزایش دهد.
پرسش خبرنگار: داستان چگونه روحیه کنجکاوی و ماجراجویی را تقویت میکند؟
پاسخ دکتر فقیری: داستان با کنجکاوی و ماجراجویی گره خورده است؛ پر از ماجراهای متفاوت است. به دلیل داشتن نقطۀ انتظار میتواند مخاطب را کنجکاو کند که حدس بزند که بعد چه اتفاقی میافتد یا در انتظار آن بماند.
تقویت انواع هوش کودکان| اجتماعی و هیجانی
پرسش خبرنگار: داستان چگونه هوش اجتماعی و هیجانی را تقویت میکند؟
پاسخ دکتر فقیری: ببینید داستان پر از حوادث و ماجرا و شخصیت و گفتوگو است؛ ما میتوانیم با شخصیتهای مختلف داستان از جمله ساده، گرد، قهرمان، ضد قهرمان، همه جانبه و … همذات پنداری کنیم، ارتباطات مختلف اجتماعی را تجربه کرده و هوش اجتماعی (Social intl.) خود را تقویت کنیم.
از سوی دیگر داستان پر از لحن و فضاهای گوناگون است که شخصیتها احساسات، هیجانات و عواطف خود را ابراز میکنند؛ در نقطههای سخت ماجراها تصمیم میگیرند، خشم و نفرت خود را مهار میکنند؛ خب تمام اینها تبلور هوش هیجانی (Emotional intl.) است.
ما در داستان یاد میگیریم چگونه از نظر هیجانی رشد کنیم و دچار خاموشی یا فوران هیجانی نشویم.
تقویت انواع هوش کودکان|درون فردی و میان فردی
پرسش خبرنگار: آیا تخیل هنری و شهود در هوش درون فردی اتفاق میافتد؟
پاسخ دکتر فقیری: درست است که هوش درون فردی (Intrapersonal intl.) میتواند منبع شهود و تخیل باشد، اما میتواند مخاطب یا نویسنده را به باتلاق انتزاع ببرد یا در اصطرلاب ابهام بیندازد.
خیلی باید به هوش باشیم که گرفتار تخیل انفعالی و توهم نشویم؛ ما از آنجائی که در فرهنگ شهودی و اشراقی بزرگ شده ایم، بیشتر مستعد این فضا هستیم و باید با مشاهده و تجربه از آن دوری کنیم.
پرسش خبرنگار: دیالوگ در داستان چگونه میتواند به تقویت هوش میان فردی بینجامد؟
پاسخ دکتر فقیری: دیالوگ یا گفتوگو موتور محرکه داستان است؛ طبیعی است که میتواند توان گفتوگو و به تبع هوش میان فردی (Interpersonal inlt.) را افزایش دهد.
برای اینکه بتوانیم بیشتر حرف بزنیم و ارتباط برقرار کنیم بهتر است نمایشنامه بخوانیم و تئاتر ببینیم. هوش میان فردی مبنای عقلانیت است؛ اساساً عقل چیزی جز هم افزایی نیست که آن هم در ارتباط و گفتوگو اتفاق میافتد.
کسانی که هوش درون فردی بالایی دارند و بیشتر به تخیل انفعالی، شبه توهم و توهم گرفتارند، گمان میبرند که عقلانیت گوهری ذاتی است که خداوند فقط در ذهن آنها به ودیعه گذاشته است.
این بدترین پیامد فرهنگ شهودی و شفاهی است؛ برعکس در فرهنگ مشاهدهای و تجربی، عقل چیزی است که با گفتوگو متولد میشود؛ حاصل تجربه و مشاهده است؛ اساساً اکتسابی است و به هیچ وجه ذاتی تلقی نمیشود.
تقویت انواع هوش کودکان|تحلیلی و حل مسأله
پرسش خبرنگار: آیا گره افکنی و گره گشایی در داستان تبلور مسأله و حل مسأله است؟
پاسخ دکتر فقیری: دقیقاً گره افکنی و گره گشایی همان مسأله و حل مسأله است. داستان چیزی جز حل مسأله نیست.
دو عنصر مهم داستان سببیت و واقعیتمندی است؛ یعنی بر اساس رابطه علی معلولی استوار بوده و در دنیای واقعی امکان پذیر است؛ اما قصه این چهار ویژگی را ندارد یا در آن ضعیف است.
تقویت انواع هوش کودکان|شناختی و توسعۀ گسترۀ شناختی
پرسش خبرنگار: داستان چگونه میتواند گستره شناختی فرد را افزایش دهد؟
پاسخ دکتر فقیری: داستان دنیای تجربههای فرد را زیاد میکند، فضاهای ذهنی او را گسترش میدهد و با زاویه دیدهای متفاوت آشنا میکند پس طبیعی است که با داشتن چنین ویژگیهایی، میتواند گستره شناختی و هوش شناختی یا معرفتی (Cognitive intl.) را افزایش دهد.
آیا داستان پدیدهای عقلانی است؟ تفاوتش با قصه چیست؟
پاسخ دکتر فقیری: کاملاً عقلانی است، چون بر حل مسأله استوار است، سببیت و واقعیت مندی دارد. شش پرسش اساسی در داستان اتفاق میافتد.
هر پدیده عقلانی دیگری نیز این خصوصیات را دارا است، اما قصه اینها را ندارد، به همین دلیل پیرنگ یا نقشۀ آن ضعیف است.
قصه حوادث خارق العاده و باورنکردنی دارد. میان حوادثش سببیت وجود ندارد. از این رو، چندان عقلانی نیست.
پرسش خبرنگار:: آیا شعر هم پیرنگ دارد؟
پاسخ دکتر فقیری: اگر سببیت و واقعیت مندی، حوادث داستانی، شخصیت و گفتوگو و عناصر داستانی مانند درگیری، بحران، تعلیق، انتظار، گره افکنی و گره گشایی داشته باشد، احتمالاً پیرنگ دارد، ولی صرف بیان ایدهها و احساسات نمیتواند نشانگر پیرنگ باشد.
ببینید پیرنگ یعنی عقلانیت یعنی تفکر یعنی حل مسأله؛ اگر نوشتهای پیرنگ نداشته باشد میتواند حدیث نفس باشد؛ حتی اگر ایدههای حتی متعالی را بیان کند، داستان نیست.
پرسش خبرنگار: مبنای نظری سخنان کدام است؟
پاسخ دکتر فقیری: داستان قدمتی به اندازۀ عمر انسان دارد؛ شاید بتوان گفت از روزی که زبان پا به زندگی انسان گذاشت، انسان به روایتگری و داستان سرایی پرداخت. نظریۀ ذهن ادبی (Literary Mind) بیانگر محاکاتی یا داستان ساز بودن ذهن انسان است.
همچنین آشنایی زدایی (De-familiarization) در صورت گرایی روسی نیز بر جذاب بودن داستان و ایجاد بازآوایی یا پارازیت در ذهن انسان تأکید دارد.
نگارنده با آمیختن این دو نظریه به دنبال آن است که چارچوب نظری سخنان خود را بنا نهاده است و در فرصتهای مقتضی نظریه ارتباط داستان و هوش را بیشتر تبیین خواهد نمود.
پرسش خبرنگار: آیا ما ملت باهوشی هستیم؟
پاسخ دکتر فقیری: با تعریف هوش از منظر هوشهای چندگانه، خیر. مثلاً ما هوش طبیعت گرای (Naturalistic intl.) بالایی نداریم، با طبیعت، حیوانات، گیاهان و… خوب تا نمیکنیم و محیط زیست برای ما چندان مهم نیست.
همچنین مهار هیجانی نداریم، خیلی هیجانی هستیم، خیلی عقلانی تصمیم نمیگیریم، زود هیجانی میشویم، به محض اینکه ماشینی به ماشین ما میزند، وسط اتوبان نگه میداریم، خیلی خودمحور هستیم، مطلق گرا فکر میکنیم، همه چیز دان هستیم؛ خب همهی اینها نشانه ضعف هوش هیجانی و اجتماعی است.
مثالها و مصداقهای دیگری را میتوانید با مشاهده بیشتر پیدا کنید؛ مثلاً بسیار کمی میخوانیم، خیلی کمتر مینویسیم، فکر میکنیم که عقل با الهام به دست میآید تا مشاهده و تجربه، واژگان زیادی در ذهن نداریم، مطالب را رسا و شیوا بیان نمیکنیم، پیچیده حرف میزنیم، برای حل مسأله کمتر میتوانیم راه حلهای متفاوت و جایگزین ارائه کنیم؛ خب اینها نشانه کمبود هوش زبانی، روایی و تأملی است.
سخن آخر: در تاریخ ایران با مشکلات و مسائل بسیاری روبرو بوده ایم، در جنگهای زیادی درگیر شده ایم، بلاها و مصیبتهایی فراوانی دیده ایم.
اکنون نیز با مشکلات و مسائل متعددی دست و پنجه نرم میکنیم؛ همۀ اینها به تقویت انواع هوش کودکان ما مربوط است. اگر کودکان را از هوشهای متفاوت برخوردار نکنیم و استعدادهای و توانمندیهای مختلف آنها را پرورش ندهیم، باز هم اشتباهات تاریخی را تکرار خواهیم کرد و کودکان را از رشد، توسعه و زندگی سعادتمندانه باز خواهیم داشت.
برای تقویت هوش کودکان خود میتوانید از مشاوره و تست های ارزیابی خانم دکتر زهرا امیرآتشانی بهرهمند شوید
برای رزرو مشاوره میتوانید با شمارههای زیر تماس حاصل نمایید و یا از لینک زیر اقدام به رزرو نوبت مشاوره خود نمایید:
22302092
22302093
کتابهای انتشارات فرزام برای پرورش فرزندانی هوشمند و توانمند:
باهوش خوشرو (نسخه چاپی)
باهوش خوشاخلاق (نسخه pdf)
فرزند بادقت من: راهنمای والدین و مربیان (نسخه چاپی)
راهکارهای افزایش حافظه فعال (نسخه چاپی)
1 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
ممنون از مطالب مفیدی که میزارید🙏🙏🙏🙏❤