مهارتهای اجرایی چیست؟ | پرسشنامه رایگان سنجش نقاط قوت و ضعف مهارتهای اجرایی
در هنگام تولد مهارتهای اجرایی به صورت رشد یافته نیستند و امکان استفاده از آنها برای تکالیف مربوط به زندگی امکانپذیر نیست. گاهی افراد و دانشمندان در این حوزه میگویند پدر و مادرها در سنین کودکی و نوزادی فرزند باید مغز خود را در قسمت مهارتهای اجرایی یا لُب پیشانی را به بچهها قرض بدهند.
دستهبندیهای مختلفی از مهارتهای اجرایی وجود دارند، ولی مدل ما برای دستیابی به هدف خاصی طراحی شده است.
در این مدل دستیابی به شیوههایی که والدین میتوانند با کمک گرفتن از آنها، رشد مهارتهای اجرایی را در کودکانی که در این مهارت ضعف دارند، افزایش دهند، ارائه شده است.
مدل ما بر پایه 2 فرض قرار دارد:
1_ بیشتر افراد قوتها و ضعفهایی در مهارتهای اجرایی نشان میدهند. کودکان و بزرگسالانی که در بعضی مهارتهای خاص قوی هستند، اغلب در مهارتهای دیگر ضعیفاند و این الگوهای قوت و ضعف قابل پیشبینی هستند.
هدف ما ارائه مدلی است که افراد از طریق آن بتوانند این الگوها را شناسایی کنند؛ بنابراین میتوان کودکان را تشویق کرد تا بر نقاط قوت خود تکیه کنند و تلاش کنند تا ضعفهایشان را بهبود بخشیده یا به طریق دیگری آنها را جبران کنند.
همچنین معقول است به والدین کمک کنیم نقاط قوت و ضعف خود در مهارتهای اجرایی را بشناسند، زیرا میتوانند بزرگترین کمک برای کودک خود باشند.
2_ هدف اولیه، شناسایی حوزههای دارای ضعف و توانا کردن افراد در طراحی و اجرای مداخلات برای هدایت آن ضعفهاست. ما میخواهیم به کودکان کمک کنیم تا مهارتهای اجرایی را که نیاز دارند، کسب کنند یا محیط را دستکاری کرده تا مشکلات همراه با ضعفها را کاهش داده یا از آنها جلوگیری کنند. هر چه مهارتها مجزاتر باشند، ایجاد تعاریف کاربردی از آنها آسانتر است و در این صورت طراحی مداخلات برای بهبود آنها راحتتر صورت میگیرد.
برای مثال اصطلاح حواسپرت را در نظر بگیرید. این برای عنوان یک کتاب عالی است، چون وقتی شما لغت را میخوانید میبینید که کودکتان را توصیف میکند، اما حواس پرت میتواند به معنی فراموشکار، بینظم و گیج هم باشد.
هر کدام از این مشکلات راه حل متفاوتی را میخواهند. تعریف اختصاصیتر مشکل، احتمال دستیابی به راهبردی برای حل آن را بیشتر میکند.
مهارتهای اجرایی میتوانند به دو شیوه مختلف دستهبندی شوند. از لحاظ رشدی (تربیتی که مهارتها در کودک رشد پیدا میکند) و از لحاظ عملکردی (چه کمکی به کودک برای انجام کار میکنند؟).
دانستن ترتیبی که مهارتها در طی نوزادی، کودکی و بعد از آن رشد پیدا میکنند، به شما و معلم کودکتان کمک میکند تا بدانید از کودک در سنین مختلف چه انتظاراتی داشته باشید.
سرفصلهای این مقاله
- مؤلفههای کلیدی مهارتهای اجرایی در دو دسته کلی قرار دارد:
- در ادامه به تعریف و ارائه مثالهایی برای مهارتهای اجرایی پرداخته شده است:
- آیا الگوی قابل تشخیصی برای قوتها و ضعفهای مهارتهای اجرایی کودکتان وجود
- دارد؟
- پرسشنامه مهارتهای اجرایی برای والدین
- برای پرورش انواع هوش در کودکان خود میتوانید مجموعه پرورش ذهن را خریداری نمایید:
مؤلفههای کلیدی مهارتهای اجرایی در دو دسته کلی قرار دارد:
مهارتهای اجرایی درگیر تفکر یا شناخت
مهارتهای اجرایی درگیر در عمل یا رفتار
مهارتهای اجرایی درگیر تفکر شامل:
- حافظه فعال
- برنامه ریزی
- سازماندهی
- مدیریت زمان
- فراشناخت
مهارتهای اجرایی درگیر رفتار شامل:
- بازداری پاسخ
- کنترل هیجانی
- آغاز کردن کار
- پایداری به سمت هدف
- توجه پایدار
- انعطافپذیری
در ادامه به تعریف و ارائه مثالهایی برای مهارتهای اجرایی پرداخته شده است:
1_ بازداری پاسخ
در این مورد از مهارتهای اجرایی ظرفیت فکر کردن قبل از عمل کردن است. وقتی توانایی مقاومت کردن در برابر میل به گفتن یا انجام دادن چیزی وجود دارد، کودک فرصت پیدا میکند موقعیت را از ارزیابی کرده و بفهمد چگونه رفتارش بر آن موقعیت تأثیرگذار است.
مثال: کودک کوچک میتواند برای دوره کوتاهی بدون بههمریختگی منتظر بماند. یک نوجوان میتواند دستور داور مسابقه را بدون بحث بپذیرد.
2_ حافظه فعال
این مورد از مهارتهای اجرایی توانایی نگهداری اطلاعات در حافظه حین انجام کارهای پیچیده را نشان میدهد. همچنین در برگیرنده توانایی بیرون کشیدن اطلاعات از یادگیری یا تجربه قبلی برای کاربرد در موقعیت موجود یا آینده است.
مثال: کودک کوچک میتواند دستورات یک یا دو مرحلهای را در ذهن نگه دارد و انجام دهد. نوجوان میتواند انتظارات معلمان مختلف را به یاد بیاورد.
3_ کنترل هیجانی
توانایی مدیریت هیجانات برای رسیدن به اهداف، انجام کارها یا کنترل و هدایت رفتار از ویژگیهای این مهارت اجرایی است.
مثال: کودک کوچک با این مهارت میتواند در مدت زمان کوتاهی از حالت ناامیدی خارج شود. نوجوان میتواند اضطراب آزمون خود را مدیریت کند و باز هم کار را ادامه دهد.
4_ توجه پایدار
توانایی ادامه دادن توجه به موقعیت یا کار علیرغم عوامل پرتکننده حواس و خستگی از ویژگیهای این مهارت اجرایی است.
مثال: تکمیل کار ۵ دقیقهای با نظارت گهگاهی مثالی از توجه پایدار است. نوجوان میتواند توجهش به تکالیف را با داشتن زنگ تفریحهای کوتاه بعد از 1 یا 2 ساعت کار حفظ کند.
5_ آغاز کردن کار
این مورد از مهارتهای اجرایی در توانایی شروع پروژهها بدون اهمالکاری، به شکل مؤثر و در زمان مناسب مفید است.
مثال: کودک میتواند کار یا تکلیف را درست بعد از ارائه دستور شروع کند. نوجوان انجام پروژهاش را به دقیقه آخر موکول نمیکند.
6_ برنامهریزی
توانایی ایجاد یک برنامه برای رسیدن به هدف یا انجام کار و همچنین توانایی تصمیمگیری درباره اینکه تمرکز بر چه چیزی مهم است و یا نیست از ویژگیهای این مهارت اجرایی است.
مثال: کودک کوچک با معلم میتواند راههایی را برای کم کردن تعارض با همسالان پیشنهاد دهد. نوجوان میتواند برنامهای برای دستیابی به یک شغل بریزد.
7_ سازماندهی
مهارت اجرایی بعدی توانایی ایجاد و استفاده از روشهایی برای مراقبت از اطلاعات یا وسایل است.
مثال: کودک میتواند با یک یادآوری، اسباببازیها را سر جایش بگذارد. نوجوان میتواند وسایل ورزشی را مرتب کند و در جای مناسب قرار دهد.
8_ مدیریت زمان
ظرفیت تخمین اینکه چقدر زمان دارد، آن را به چه کارهایی اختصاص میدهد و چگونه کارهایش را در بازههای زمانی تعیینشده انجام میدهد از ویژگیهای این مهارت اجرایی است، همچنین شامل حس اهمیت زمانی میشود.
مثال: کودک کوچک میتواند تکلیف کوتاه را در محدودههای زمانی تعیینشده به کمک بزرگسال انجام دهد. نوجوان میتواند برنامهای تهیه کند تا تکالیفش را در محدودههای زمانی مشخصشده انجام دهد.
9_ پایداری به سمت هدف
توانایی داشتن هدف، دنبال کردن آن برای رسیدن به هدف، پرت نشدن حواس یا عقب نیانداختن کار به خاطر کارهای مورد علاقه، از ویژگیهای این مهارت اجرایی است.
مثال: کودک پایه اول میتواند کاری را تا پایان انجام دهد تا یک زنگ تفریح داشته باشد. نوجوان میتواند در طول زمان برای خریدن چیزی که میخواهد، پول دربیاورد و ذخیره کند.
10_ انعطافپذیری
این مورد از مهارتهای اجرایی شامل توانایی بازبینی برنامهها در مواجهه با موانع، اطلاعات جدید یا اشتباهات که با توانایی کنار آمدن با شرایط در حال تغییر رابطه دارد.
مثال: کودک میتواند با تغییر در برنامهها منطبق شود. نوجوان میتواند جایگزین را بپذیرد، مثل شغلی متفاوت وقتی شغلی که خودش میخواهد، قابل دستیابی نیست.
11_ فراشناخت
توانایی عقب ایستادن و نگاه کردن از بالا به خود، تا چگونگی حل مسئله ملاحظه شود، از ویژگیهای این مهارت اجرایی است. به علاوه شامل مهارتهای خودپایشی و خودارزیابی هم میشود. برای مثال از خودتان بپرسید: چطور دارم انجام میدهم یا چطور انجام دادم؟
مثال: کودک کوچک میتواند رفتارش را در مقابل بازخوردی که از یک بزرگسال میگیرد، تغییر دهد. نوجوان هنگامی که میبیند دیگران مهارت بیشتری دارند، میتواند بر عملکردش نظارت کند و آن را مورد انتقاد قرار دهد.
«عملکرد اجرایی» یعنی توانایی در کنترل اعمال، حرکات، توجه و حتی تفکر جز آن به حساب میآیند.
کنترل اعمال عبارتند از:
خلق برنامه
برنامهریزی
اجرای برنامه
تداوم برنامه
تمرکز بر آن
و در صورت نیاز تغییر جهت دادن به توجه.
این نظریه خصوصیات اصلی افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم، در واقع علت ناتوانایی در برنامهریزی اعمال (کنترل عملکرد اجرایی) و تغییر جهت دادن به مسیر مورد توجه است.
نقص در عملکرد اجرایی، خصوصیت اصلی بیمارانی است که به کورتکس پیش پیشانی مغز آنها آسیب وارد شده است.
میتوان از این موضوع چنین نتیجه گرفت، با اینکه در مغز افراد مبتلا به اتیسم هیچ آسیبی به قطعات پیشانی وارد نشده است، ممکن است کورتکس پیشانی از لحاظ رشدی ناقص باشد یا به شیوهی عادی رشد نکرده باشد.
طبق این نظریه میتوان رفتار تکراری در اتیسم را توضیح داد. زیرا اگر فرد نتواند اعمال خود را برنامهریزی کند یا توجه خود را تغییر جهت دهد، رفتار او در همان کانال گیر خواهد کرد و نخواهد توانست خیلی راحت به برنامه جدید یا گذرگاه جدید تغییر مسیر دهد.
به این ترتیب طبق این نظریه، فرد مجبور خواهد شد کار را تکرار کند یا پشتکار داشته باشد. برای این نظریه شواهد زیادی وجود ندارد. بعضی گزارشها نشان میدهد که افراد اتیستیک، در انجام دادن آزمون برج لندن زیاد وقت صرف میکنند.
در این آزمون، از فرد خواسته میشود که با استفاده از سه میله A، B، C و با کمترین حرکات ممکن، حلقههای موجود در طرح سمت چپ را به ترتیب مورد نظر، به صورت طرح سمت راست درآورد.
اما بعضی گزارشها نیز اعلام کرده است که افراد مبتلا به سندروم آسپرگر، در انجام دادن این آزمون بسیار موفق هستند. بنابراین میتوان گفت که این آزمون نمیتواند برای همه افراد مبتلا به طیف اتیسم توضیحی ارائه دهد. علاوه بر آن، گروههای بسیار زیادی از بیماران وجود دارند که در این آزمون عملکرد خوبی ندارند.
بنابراین دشواری در انجام دادن این آزمون، تنها به افراد اتیستیک محدود نمیشود.
نظریه «نقص در عملکرد اجرایی» با استفاده از آزمونهای سیالی-کلامی نیز مورد آزمایش قرار گرفته است. مثلاً از فرد خواسته میشود تا آنجا که میتواند کلماتی را بر زبان بیاورد که با حرف (س) شروع میشوند و این کار را به مدت یک دقیقه انجام دهد.
افراد مبتلا به اتیسم و سندروم آسپرگر، در انجام دادن این کار زیاد خوب عمل نمیکنند؛ هر چند ممکن است دلیل این باشد که آنها حافظه خود را به شکلی جالبتر از ترتیب الفبایی نظم میدهند.
انتقاد دیگر بر نظریه «نقص در عملکرد اجرایی» این است که، علایق خاصی و سازها را نشانه نوعی ناتوانی در تغییر جهت توجه به موضوع جدید میداند که باعث میشود فرد روی یک موضوع گیر کند.
به این ترتیب نظریه «نقص در عملکرد اجرایی» محتوای علایق خاص را نادیده میگیرد و وسواسها را اموری اتفاقی میداند. در مقابل نظریه «هایپر سیستمایزینگ» علایق خاص را نتیجه نوعی بیماری روانی نمیداند، بلکه آنها را نتیجه پردازش عمیق و قابل توجه و تمایل به رفتن در عمق جزئیات موضوع میداند.
این نظریه محتوای علایق خاص را شانسی نمیداند بلکه آنها را مخصوصاً به اطلاعاتی مربوط میداند که قابل طبقهبندی هستند. نتیجه کار، ایجاد انواع تخصصهاست.
با این همه، نظریه «نقص در عملکرد اجرایی» چند نقطه قوت دارد:
به خوبی توضیح میدهد که چرا بعضی افراد اتیستیک در تغییر جهت دادن به توجه مشکل دارند. شاید لازم باشد در نوع نقص در عملکرد اجرایی تجدید نظر شود و نامی پیدا شود که نشان دهد افراد مبتلا به اتیسم و سندروم آسپرگر در بازداری از همه محرکهای خارج از کانون توجه خود، بسیار موفق هستند.
من شخصاً ترجیح میدهم که نظریه «نقص در عملکرد اجرایی» با نظریه مرتبط دیگری به نام نظریه «مونوتروپیسم» ادغام شود.
طبق نظریه «منوتروپیسم» مغز سالم میتواند چند کار را به طور همزمان انجام دهد و به طور همزمان روی دو موضوع تمرکز کند.
افراد مبتلا به اتیسم و سندروم آسپرگر کمتر میتوانند چند کار را با هم انجام دهند، بلکه توجه خود را تنها میتوانند روی یک موضوع متمرکز کنند. موضوعی که باید مورد تحقیق قرار گیرد و من فکر میکنم که حقیقت زیادی در آن نهفته است.
آیا الگوی قابل تشخیصی برای قوتها و ضعفهای مهارتهای اجرایی کودکتان وجود
دارد؟
اگر چه مهارتهای اجرایی بعضی از کودکان تأخیر دارد، اما به طور کلی کودکان (و همانطور که قبلاً اشاره شد بزرگسالان) در بعضی مهارتها قویتر و در بعضی دیگر ضعیفتر هستند.
کودکانی که در بازداری پاسخ ضعیف هستند، کنترل هیجانی ضعیفی دارند، بدون فکر عمل میکنند و هیجانات خود را نشان میدهند، آنها احتمال دارد که حرف نامناسبی را بگویند و یا یکباره عصبانی شوند. کودکانی که انعطافپذیری ضعیفی دارند، اغلب در کنترل هیجانی هم مشکل دارند (تغییرات غیر منتظره در برنامه منجر به عصبانیت آنها میشود).
بعضی کودکان همزمان در هر 3 این مهارتهای اجرایی (بازداری پاسخ، کنترل هیجانی، انعطافپذیری) ضعیف هستند.
اگر کودکتان در این طبقه قرار میگیرد، خونسردی در زمان مدیریت چالشهای ناشی از ضعف مهارتهای اجرایی کودکتان، بسیار سخت و طاقتفرسا میشود.
ترکیبات دیگری از ضعف مهارتهای اجرایی که به طور فراوان دیده میشوند عبارتاند از:
کودکان کوچکی که در آغاز کردن کار ضعیف هستند، اغلب توجه پایدار ضعیفی هم دارند. آنها نه تنها در آغاز کردن تکلیف کُند هستند بلکه احتمال دارد به محض شروع کار از آن دست بکشند.
این کودکان معمولاً پایداری به سمت هدف ضعیفی هم دارند.
اگر پایداری به سمت هدف نقطه قوت کودک است، میتوانید کودک را تشویق کنید که از آن برای غلبه بر ضعف خود در آغاز کردن کار و توجه پایدار استفاده کند.
اینها کودکانی هستند که اگر انگیزه داشته باشند، تکالیفشان را انجام میدهند. میتوانید به آنها بگویید که امتیازاتی برای انجام به موقع تکالیف برایشان در نظر گرفتهاید و در صورت کسب امتیازات کافی میتوانند بازیهای ویدئویی که قبلاً از شما خواسته بودند را بخرند.
ترکیب دیگر از مهارتها، مدیریت زمان، برنامهریزی و اولویتبندی است.
کودکان قوی در این مهارتها به ندرت در مدیریت تکالیف بلندمدت مشکل پیدا میکنند. اگر کودکان در این مهارتها ضعیف باشند، آنها نه تنها نمیدانند که تکلیف بلندمدت را از کجا شروع کنند، بلکه در رابطه با زمان شروع آن هم به مشکل میخورند.
به علاوه اغلب بین حافظه فعال و سازماندهی هم رابطه وجود دارد.
به طور خلاصه توانایی خوب در بعضی مهارتها میتواند ضعف مهارتهای دیگر را جبران کند. (برای مثال مهم نیست که اتاق کودکتان چقدر به هم ریخته است. اگر میتواند دقیقاً به یاد بیاورد که وسایلش را کجا گذاشته است).
متأسفانه اغلب کودکانی که حافظه فعال ضعیفی دارند، مهارتهای سازماندهی ضعیفی نیز دارند. والدین باید زمان بیشتری برای آماده شدن این کودکان قرار دهند، زیرا باید در بین وسایل به هم ریخته اتاق، دنبال وسایل مورد نیاز خودشان بگردند.
پرسشنامه مهارتهای اجرایی برای والدین
مهارتهای اجرایی برای پیشبینی موفقیت فرزندتان در آینده ضروری هستند. برای سنجش میزان مهارتهای اجرایی در فرزندان خود میتوانید از پرسشنامه زیر استفاده نمایید.
بعد از خواندن هر جمله میزان تطابق آن با خودتان را مشخص کنید و بعد 3 نمرهای را که به جملات هر بخش دادهاید را جمع بزنید.
کاملاً مخالف 1
مخالف 2
کمی مخالف 3
خنثی 4
کمی موافق 5
موافق 6
کاملاً موافق 7
*****************************************************
1. سریع نتیجهگیری نمیکنم.
2. قبل از اینکه صحبت کنم، فکر میکنم.
3. بدون داشتن اطلاعات درست، کاری را انجام نمیدهم.
نمره کل …..
4. حافظه خوبی برای یادآوری واقعیتها، تاریخها و جزئیات دارم.
5. در یادآوری کارهایی که تعهد دادهام انجام دهم، خوب هستم.
6. خیلی کم نیاز به یادآوری برای انجام کارها دارم.
نمره کل …..
7. وقتی که کاری را انجام میدهم، اغلب هیجاناتم مناسب هستند.
8. موضوعات کوچک از لحاظ هیجانی بر من تاثیر نمیگذارد یا حواس من را از کاری که در حال انجام آن هستم، پرت نمیکنند.
9. میتوانم احساسات شخصیام را تا زمانی که کار تمام میشود، به تعویق بیندازم.
نمره کل …..
10. معتقدم هر کاری باید سریع شروع شود و نوع کار اهمیتی ندارد.
11. در کارهایم اهمال کاری ندارم.
12. به ندرت کاری را تا دقیقه آخر به تعویق میاندازم.
نمره کل …..
13. متمرکز ماندن روی کار برای من آسان است.
14. وقتی کاری را شروع میکنم با پشتکار تا زمان اتمام کار تلاش میکنم.
15. در صورت قطع کار حین انجام آن، میتوانم به راحتی به کار برگشته و آن را تمام کنم.
نمره کل …..
16. در برنامهریزی روزانه، اولویتها را مشخص نموده و ابتدا به آنها میپردازم.
17. وقتی که کار زیادی برای انجام دادن دارم، به راحتی میتوانم روی اجزاء مهم متمرکز شوم.
18. معمولاً تکالیف بزرگ را به تکالیف و جدولهای زمانی کوچک خرد میکنم.
نمره کل …..
19. من فرد منظمی هستم.
20. به طور طبیعی محیط کارم را تمیز و منظم نگه میدارم.
21. در ایجاد و ادامه دادن روشهایی برای سازماندهی محیط کارم خوب هستم.
نمره کل …..
22. در پایان روز معمولاً آن چه را که برای انجام آن برنامهریزی کرده بودم، تمام کردهام.
23. در تخمین زمان مورد نیاز برای انجام کارها، خوب هستم.
24. معمولاً در قرار ملاقاتها یا فعالیتها به موقع حاضر میشوم.
نمره کل …..
25. خودم را در مسیر حرکت برای دستیابی به اهدافم میبینم.
26. به راحتی از لذتهای فوری دست میکشم تا روی اهداف بلندمدت کار کنم.
27. به تنظیم و دستیابی به سطوح بالای عملکرد، اعتقاد دارم.
نمره کل …..
28. به طور مرتب عملکردم را ارزیابی نموده و روشهایی برای پیشرفت شخصی طراحی میکنم.
29. میتوانم برای گرفتن تصمیم درست یک قدم به سمت عقب بردارم و موقعیت قبلی را بررسی کنم.
30. موقعیتها را به خوبی درک میکنم و میتوانم رفتارم را بر اساس واکنش دیگران تنظیم کنم.
نمره کل …..
31. حوادث پیشبینی نشده را به راحتی میپذیرم.
32. به راحتی با تغییرات در برنامهها و اولویتها هماهنگ میشوم.
33. خودم را فردی انعطافپذیر و دارای قدرت تطابق با تغییر میدانم.
نمره کل …..
کلید پرسشنامه:
سوالها |
مهارتهای اجرایی | سوالها |
مهارتهای اجرایی |
1-3 |
بازداری پاسخ | 4-6 | حافظه فعال |
7-9 |
کنترل هیجانی | 10-12 |
توجه پایدار |
11-15 |
آغاز کردن کار | 16-18 |
برنامهریزی و الویتبندی |
19-21 |
سازمان دهی | 22-24 |
مدیرت زمان |
25-27 |
پایداری به سمت هدف | 28-30 |
فراشناخت |
31-33 |
انعطاف پذیری |
نقاط قوت مهارتهای اجرایی شما نقاط ضعف مهارتهای اجرایی شما
(بالاترین نمره) (پایینترین نمره)
………………………………………….. …………………………………………..
………………………………………….. …………………………………………..
………………………………………….. …………………………………………..
برای پرورش انواع هوش در کودکان خود میتوانید مجموعه پرورش ذهن را خریداری نمایید:
مجموعه پرورش ذهن کودک (هفت جلدی) [نسخه چاپی]
مجموعه پرورش ذهن کودک (هفت جلدی) [نسخه pdf]
1 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
سلام،خدا قوت ،پرسشنامه ی عالی بود ،ممنونم که در اختیار ما قرار دادید