رشد ادراکی در کودکان
زمان مطالعه: 8 دقیقه
فرض کنید هنگام عبور از بیشهای پوشیده از برف متوجه میشوید که در کنار بوتهای در سمت چپ شما چیزی حرکت میکند. میایستید و خیره به بوته نگاه میکنید و خرگوش سفیدی را که خود را کاملاً در پشت پردهی سفید و ساکنی از برف پنهان کرده است، تشخیص میدهید.
اکنون فرض کنید کودک 5 سالهای همراه شما است و او هم حرکت در کنار بوته را دیده است. آیا فکر میکنید او نیز به خوبی شما میتواند شکل پنهان شده را تشخیص دهد؟ اگر کودک شکل را ببیند، آیا به آسانی میتواند بفهمد که خرگوش است؟
به جای اینکه سعی کنیم هماکنون به این پرسشها پاسخ دهیم، نخست چند دگرگونی ادراکی عمدهای را که از شیرخوارگی تا نوجوانی روی میدهد، بررسی میکنیم.
سرفصلهای این مقاله
- رشد دقت (توجه)
- تغییر در فراخنای توجه
- تغییر در تجسس دیداری
- دگرگونی در توجه انتخابی
- توجه انتخابی در بُعد شنیداری نیز همواره با بالا رفتن سن بهتر میشود.
- رشد ادراک شکل (فرم)
- برای پرورش انواع هوش در کودکان خود میتوانید مجموعه پرورش ذهن را خریداری نمایید:
- مجموعه پرورش ذهن کودک(هفت جلدی) [نسخه چاپی]
- مجموعه پرورش ذهن کودک(هفت جلدی) [نسخه pdf]
رشد دقت (توجه)
کودک برای اینکه وجود خرگوش سفید را در زمینهی پوشیده از برف درک کند. نخست باید توجه خود را روی منطقهای که حرکت در آن دیده شده است، متمرکز سازد. محرکهای بالقوهی پرتکنندهی حواس مانند برخورد دانههای برف به صورت خود یا صدای خش خش درختان را از حیطهی توجه خود دور کند تا بتواند بر شکل رنگ سفید واقع در زمینهی مشابه از نظر ادراکی متمرکز شود.
تغییر در فراخنای توجه
پژوهشگرانی که با کودکان خردسال سر و کار دارند، دقت میکنند که هر جلسه آزمایش بیش از چند دقیقه طول نکشد و مربیان مهدکودک اغلب باید در هر نوبت چند ساعت از کودکان خردسال مواظبت کنند.
بهتر است پس از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه موضوع کار خود را عوض کنند یا مسیر فعالیتهای کلاس را تغییر دهند. فرض بنیادین این شیوهی کار آن است که فراخنای توجه کودکان خردسال چندان وسیع نیست. آنها نمیتوانند یا نمیخواهند مدت زیادی توجه خود را بر فعالیت واحد متمرکز سازند.
تغییر در تجسس دیداری
همانگونه که ممکن است انتظارش را داشته باشیم الگوهای پیگردی کودک سه ماهه هنوز هم تا حدی اتفاقی است. پیگردی دیدار با بالا رفتن سن مفصلتر و فراگیرتر میشود. بلکه توانایی کودکان بزرگتر در طرحریزی و اجرای تجسسهای دیداری منظم برای دستیابی به هدفهای خاص نیز از کودکان کوچکتر بیشتر میشود.
آنچه را که در جریان ثبت حرکات چشم کودکان ۴ تا ۱۰ ساله به آن پی بردیم، در نظر بگیرید. این کودکان میخواستند معلوم کنند که آیا دو محرک دیداری پیچیده مانند هماند یا متفاوتاند.
کودکان ۴ و ۵ ساله، بدون توجه کامل به همهی مشخصات این دو محرک، سریع آنها را وارسی کردند. و در نتیجه، داوریهای آنها اغلب نادرست بود.
در مقابل، کودکانی که سنشان از ۵ و ۶ سال بیشتر بود، به طور منظم ولی خیلی کند پیش میرفتند و به مشخصات متناظر هر یک از دو محرک از عقب و جلو نگاه میکردند.
پس، نباید از این مسئله شگفتزده شویم که کودکان بزرگتر بهتر از کودکان کوچکتر توانستند تفاوتهای جزئی بین محرکها را کشف کنند. اطلاعاتی که به کمک آنها توانستند درستتر داوری کنند. و نیز احتمال اینکه کودکان بزرگتر طرح منظمی برای وارسی محیط در حین جستجوی اشیا گم شده نسبت به کودکان کوچکتر داشته باشند، بیشتر است.
از آنجایی که تجسس دیداری در ۶ تا ۷ سال اول زندگی، طرح دارتر، فراگیرتر و کارآمدتر میشود. ممکن است تشخیص دادن شکل کوچک و سفیدرنگی که در این زمینهی پوشیده از برف قرار گرفته است، برای کودک 5 ساله دشوار باشد.
دگرگونی در توجه انتخابی
توجه ما در هر لحظهی خاص انتخابی است. یعنی ما توجه خود را صرفاً بر بخش کوچکی از کل تحریکی که برگیرندگان حسی ما وارد میآید، متمرکز میکنیم. اگر اکنون این مقاله را به قصد آماده شدن برای شرکت در آزمون که در پیش دارید مطالعه میکنید، به احتمال زیاد متوجه وزوز یک دستگاه در نزدیکی خود با سروصدای ناشی از آن آماد و شد وسایل نقلیه در بیرون نمیشوید. هنگام تمرکز بر یک شی یا رویداد متمرکز شویم.
آیا توانایی توجه انتخابی بر اثر بالا رفتن سن افزایش مییابد؟ ظاهراً چنین است.
در یک بررسی مربوط به توجه دیداری، از 6، 9، ۱۲ و ۲۰ سالهها خواستند تا برگههایی را طبق طرح هندسی مثلاً دایره یا مربع چاپ شده بر روی آنها جور کنند. برخی از برگها حاوی اطلاعاتی مانند ستارهای در بالای برگه یا خطی عمودی از بالا به پایین برگه بود. که باعث پرت شدن حواس آزمودنیها میشد.
وقتی عاملی برای پرت کردن حواس در کار نبود، کودکان ۶ ساله در کار جور کردن برگهها فقط اندکی کندتر از آزمودنیهای بزرگتر عمل میکردند.
با اینکه محرکهای پرتکنندهی حواس کم و بیش عملکرد همهی آزمودنیها را کند میکردند، ولی عملکرد ۶ ساله بیش از همه کند میشد.
کودکان ۴ و ۵ ساله هم که بخواهند کارهای مشابهی انجام دهند. ممکن است در زمینه توجه انتخابی به اطلاعات بسیار اساسی و فائق شدن به عوامل پرکنندهی حواس، کارایی چندانی نداشته و مانند کودکان ۶ ساله ضعیف باشند.
توجه انتخابی در بُعد شنیداری نیز همواره با بالا رفتن سن بهتر میشود.
در یک بررسی، کودکان 5، 7، 9 و ۱۲ ساله را در وضعیتهایی قرار دادیم که بیشباهت به وضعیتی که در یک مهمانی عصرانه تجربه میکنیم، نبود.
وضعیتی که در آن دنبال کردن یک گفتگو، به علت رقابت گفتگوهای مجاور برای جلب توجه ما، اغلب دشوار است. در آزمایش کودکان موظف بودند که به عبارتهای گوناگونی که یک مرد و یک زن همزمان ادا میکردند، گوش کنند. و آنچه را مرد یا زن گفته بود، تشخیص دهند.
در برخی موارد، کودکان از پیش میدانستند که یادآوری کدام صدا از آنها خواستهخواهد شد. این موارد (زمینهسازی شده) به وضعی شباهت داشت که سعی میکنیم با نادیده انگاشتن گفتگوهای اطرافیان خود، به گفتههای یک گوینده گوش فرا دهیم.
در بقیه موارد کودکان از پیش نمیدانستند که یادآوری کدام صدا از آنها خواسته خواهد شد. این موارد (زمینهسازی نشده) از بعضی جهات به مهمانیهایی شباهت داشتند که در آن سعی میکنیم به طور همزمان به گفتههای دو نفر گوش کنیم.
خلاصه اینکه یادگیری مهار توجه از جنبههای مهم رشد ادراکی است. با بالا رفتن سن، کودکان بهتر میتوانند:
1- حواس خود را به مدت طولانی بر روی یک کار متمرکز سازند.
2- اطلاعاتی را که در راه رسیدن به هدف آنها را یاری میدهد، با برنامهریزی جستجو کنند. و پس از پیدا کردن اطلاعات لازم،
3- عوامل پرتکننده حواس را از حوزهی توجه خود خارج و بر اطلاعات مربوط به موضوع موردنظر تمرکز کنند.
به رغم روندهای (بهنجار) ادامهی توجه به مدت طولانی یا گسترش تدابیر توجهی به برنامهریزی شده برای بعضی از کودکان تقریباً غیرممکن است.
رشد ادراک شکل (فرم)
یک بار دیگر به کودک ۵ سالهای فکر کنید که در حال عبور، شی سفیدی را توی برف میبیند. به فرض اینکه پسرک توجه خود را بر تل برفها متمرکز سازد. آیا خواهد توانست این شی سفید را از اشیای موجود در پیرامون آن متمایز کند؟ و به درستی تشخیص دهد که یک خرگوش است؟
اگر این کار ادراکی را تجزیه و تحلیل کنیم. خواهیم دید که پسرک در این کار با دو چالش عمده مواجه میشود:
نخست، باید شکل مستتری را در زمینهای که از نظر ادراکی شبیه به آن است تشخیص دهد.
پس از کشف آن، باید تشخیص دهد که آن شی به راستی یک خرگوش است و نه سگ و گربه و یا سنجاب.
دیدگاهتان را بنویسید