ناسازگاری در نوجوانان و برخورد صحیح با آن
سرفصلهای این مقاله
- نکتهای که شاید مهم باشد این است که پژوهشها ثابت کردهاند این آشوب و استرس اجتناب ناپذیر نیست.
- یکی از شایعترین مشکلات نوجوانان با والدین مسائل مالی است.
- در این سن میزان خلاقیت فرزندان ما کم میشود.
- اما میرویم دنبال دلایلی که والدین بیان میکنند برای این مشکلات:
- سوال اول: آیا تا به حال با نوجوان خود اختلافنظر داشتهاید؟ ۷۷% بله و ۲۳% خیر.
- حالا بریم سراغ اینکه چطور میتوانیم این موارد را مدیریت کنیم و برخورد صحیح با آن داشته باشیم؟
- نه اینکه نگران باشیم اما پژوهشی در این رابطه انجام شده است که:
- ما سه مدل رفتار را با استفاده از چشم در تربیت داریم:
- پرسش مجری: در رابطه با مدارا کردن با نوجوانی صحبت بفرمایید.
- حواسمان باشد تعداد «نه» زیاد نباشد، اما قاطعانه باشد.
- در این سه دسته حالت باید به فرزند خود کمک کنیم تا بتواند خودش را کنترل کند.
- کتابهایی برای پرورش نوجوانان و جوانانی توانمند:
- ویتامین دقت و تمرکز(نسخه چاپی)
- مسیر ایجاد تفکر انتقادی(نسخه pdf)
- پرورش هوش اخلاقی کودکان و نوجوانان
- راهکارهای افزایش حافظه فعال(نسخه چاپی)
زمان مطالعه: 8 دقیقه
صحبتهای سرکار خانم دکتر زهرا امیرآتشانی در برنامه صوتی از رادیو ایران.
پرسش مجری: ما میخواهیم وارد دنیای نوجوانی بشویم و این دنیا را بشناسیم و علت این همه تغییرات خلق و خو و حتی قیافه را بدانیم.
یک نوجوان با دنیای جدیدی روبرو میشود که حتی با چهره خود بیگانه است! در این برنامه میخواهیم علت تغییر رفتار نوجوانان را بدانیم.
پاسخ دکتر امیرآتشانی: واقعیت این هست که دوره نوجوانی مرحلهای برای رسیدگی و بزرگ شدن و یک تغییر وضعیت است.
فرد از یک وضعیتی به سمت کامل شدن میرود و این رشد در حوزه فیزیکی، هیجانی، اجتماعی، ذهنی و معنوی اتفاق میافتد.
نکتهای که شاید مهم باشد این است که پژوهشها ثابت کردهاند این آشوب و استرس اجتناب ناپذیر نیست.
آشفتگی در سن نوجوانی گاهی به مشکلات دیگری باز میگردد. اما متاسفانه خیلی از اوقات مشکلاتی که نوجوانانمان دارند را سریع ربط میدهیم به اینکه طبیعی است و مال این سن هست.
پژوهشها میگویند که این استرس و آشفتگی حتی در مقدار کم آن مربوط به سن و تغییرات هورمونی بدن هست. اما اگر زیاد باشد، اگر اختلافنظرها زیاد شود، اگر مشکلات زیاد شود اینها میتواند ربط پیدا کند به مشکلات دیگری که وجود دارد.
مثلاً رابطه والدین و کودک خوب نبوده و الان کودک به مرحله نوجوانی رسیده، باز هم تنشها وجود دارد و بزرگتر و نمایانتر شده است.
بحث این است که در رشد فیزیکی ما به مسائل بلوغ جنسی نوجوانان شاید لازم باشد بپردازیم اما امروز بیشتر در حوزه رفتاری میخواهیم صحبت کنیم.
دلایلی که نوجوانان با والدین خود به تنش برمیخورند خیلی بیشتر است. در رشد شناختی نوجوان آرمانگرا میشود که این آرمانگرایی باعث میشود. مداوم بین واقعیت موجود و ایدهآلی که در ذهن خود دارد یک فاصله میبیند و این فاصله باعث میشود که درخواستهای غیرمنطقی از والدین زیاد داشته باشند.
یکی از شایعترین مشکلات نوجوانان با والدین مسائل مالی است.
مثلاً: چرا ما فلان ماشین را نداریم؟ چرا ما فلان خانه را نداریم؟ دلیل این امر این است که نوجوانان واقعیت موجود را خوب تشخیص میدهند. و ایدهآل خود را تشخیص میدهند و تفاوت بین این دو را مدام در حال مقایسه هستند.
نکته بعدی اینکه نوجوانان واقعاً میخواهند ناجیگری داشته باشند از خودمحوری به جامعه محوری می رسند و این باعث میشود از یک سمت بخواهند به دیگران کمک کنند. اما چون توانایی آنها در حد بسیار زیادی نیست، گاهی به قهرمانان بازنده تبدیل میشوند و این خود تعارضات شخصی-درونی برای نوجوان به وجود میآورد.
یک مورد دیگر ناهمخوانی بین آن چیزی که میگویند و انجام میدهند، وجود دارد که در حوزه خود آگاهی بیشتر خودمحور هستند و در نهایت سعی میکنند همنوا باشند با دوستان هم سن و سال خود.
در این سن میزان خلاقیت فرزندان ما کم میشود.
بررسیها نشان داده علت کم شدن خلاقیت نوجوانان فشار همتایان است؛ یعنی آنها بیشتر میخواهند همرنگ همسالان خود باشند به همین جهت میزان خلاقیتشان کم میشود.
نکته جالب دیگر در رشد شناختی این هست که بچههای ما سرعت عملکرد مغزشان در نوجوانی کاهش مییابد به همین جهت مادری که فکر میکند فرزندش در کودکی باهوش بوده اما در نوجوانی اینطور نیست، واقعیت این است که در این حوزه کمی کُندتر عمل میکند.
در حوزه رشد هیجانی هم حالات مختلفی قابل بررسی است و همینطور در رشد اجتماعی.
اما میرویم دنبال دلایلی که والدین بیان میکنند برای این مشکلات:
والدین معمولاً در حوزه رفتار نوجوانان،
روابط خانوادگی با پدر یا مادر و خواهر و برادر،
در امور تحصیلی،
فعالیتهای اجتماعی مثلاً والدین دوست دارند فرزندشان با دایی خود بیرون برود اما او دوست دارد با دوستانش بیرون برود.
این مورد در فضای مجازی هم وجود دارد، مثل فرزند ما در گروههایی در شبکههای مجازی است. که ما دوست نداریم در آن گروهها باشد و این موارد باعث عدم تفاهم بین والدین و نوجوان میشود.
آخرین موردی که وجود دارد کار در خارج از خانه است، مثلاً خرید خارج از خانه را به او میدهیم یا مثلاً خرید نان را به نوجوان بسپاریم.
این مواردی که عرض کردم دلایلی است برای عدم تفاهم بین والدین و نوجوانان.
از ریشههای عدم تفاهم و ناسازگاری نوجوانان با والدین مدلهای رشدی است:
از رشد فیزیکی، شناختی، هیجانی، اجتماعی و معنوی است.
پرسش مجری: در نظرسنجی صفحه مجازی دو سوال مطرح کردیم که نتایج به این صورت بود:
سوال اول: آیا تا به حال با نوجوان خود اختلافنظر داشتهاید؟ ۷۷% بله و ۲۳% خیر.
سوال دوم: شما بیشتر با کدام نوجوان خود تعامل بیشتری دارید و راحت تر هستید؟ با دختر یا پسر؟ ۶۵% با دختر و ۳۵% با پسر.
اختلاف نظر پیش میآید اما اینکه ما بهترین روش و راه را برای مواجهه با آن پیش بگیریم مهم هست که منتظر شنیدن این راهکارها از شما هستیم.
پاسخ دکتر امیر آتشانی: در رابطه با آمارهایی که فرمودید کاملاًً درست است و نکته جالب این است که خود والدین با پسرها سختگیرتر از دخترها برخورد میکنند و قاعدتاً این عکسالعمل ایجاد خواهد شد.
در پژوهشی که در کشور دیگری انجام شده بود نشان داد که ۱۹% افرادی که جرایم را انجام میدهند، نوجوان هستند.
یعنی احتمال اینکه نوجوانان ما دنبال انجام کارهای مجرمانه باشند خیلی زیاد است و نکته اساسیتر این هست که از این تعداد سه و نیم برابر پسرها نسبت به دخترها هستند.
میزان انجام جرایم در نوجوانی در پسرها خیلی بیشتر از دختران هست، منتها یکی از موارد همنوایی است. یعنی به خاطر رشد هیجانی یکی از بچهها به خاطر ایجاد حالات هیجانی پیشنهاد کار اشتباهی را بدهد. و بقیه به خاطر همنو شدن با آن فرد و طرد نشدن میآیند و دنبال آن مسیر را میگیرند.
نکته دیگر خود والدین مشکل ایجاد میکند. خیلی از اوقات والدین فکر میکنند زمانی که یک فردی به نوجوانی میرسد دیگر بزرگسال است. و نوع توقعاتی که از او دارند خیلی فراتر از سن او هست و باعث میشود که بیشتر شرایطی به وجود بیاید برای نوجوان که شکست بخورد و عزت نفس او پایین بیاید.
حالا بریم سراغ اینکه چطور میتوانیم این موارد را مدیریت کنیم و برخورد صحیح با آن داشته باشیم؟
هرچقدر پیوند خانوادگی قویتر باشد و انعطاف پذیری والدین بیشتر باشد و حمایتگری والدین بیشتر باشد، رضایت نوجوان از خانواده و ارتباط بیشتر میشود و هر چقدر مجازاتگری والدین بیشتر باشد، رابطه معکوس به وجود میآورد.
بعضی از والدین معتقدند نوجوان باید سرش به سنگ بخورد تا درس عبرت بگیرد و ما باید بدانیم که تجربه کردن خیلی از اوقات لطمه زیادی به نوجوانان وارد میکند که واقعاً دیگه جبرانناپذیر است. به همین جهت از والدین خواهش میکنم تجدید نظر داشته باشید.
مورد بعدی والدی فرمودند که پسر ۱۹ ساله دارند که تا ۱۱ شب بیرون است. واقعیت این است که باید مراقب دوستان فرزندمان باشیم. این مورد از دبستان شروع میشود و یا حتی کوچکتر از آن تا زمانی که بزرگ میشود.
نه اینکه نگران باشیم اما پژوهشی در این رابطه انجام شده است که:
زمانی که نوجوانی در خانوادهای که تمام خانواده معتاد هستند بزرگ شده اما دوستانی که در کنار او هستند سلامت دارند. احتمال اینکه به اعتیاد کشیده شود، خیلی کم است اما زمانی که در یک خانواده کاملاً سالم رشد کند اما دوستانش اعتیاد داشته باشند، پژوهشها نشان داده است که ۷۰% احتمال معتاد شدن آن فرد وجود دارد.
والدی فرمودند فرزندشان به درس خواندن رغبت ندارد. باید گفت دلایل زیادی میتواند این امر را به وجود بیاورد که ممکن است: مشکلات یادگیری داشته باشد اما چون خیلی باهوش بوده در سنین پایینتر مشخص نشده و در سنین بالاتر مشخص شده. و نوجوان نیز به کمک و حمایت یادگیری نیاز داشته باشد. ممکن است مشکلات و مسائل ارتباطی و اجتماعی به این امر دامن زده باشند.
دوست عزیزی فرمودند طرز صحبت کردن دختر ۹ سالهام به شکل عجیبی تند شده است. این امر میتواند به فرزندپروری ما به عنوان والدین برگردد.
ممکن است فرزند وقتی تند صحبت کرده ما کاری که خواسته انجام دادیم و به همین دلیل یاد گرفته که تند صحبت کند و پرخاشگرانه رفتار کند. گاهی هم کودکان به دنبال جلب توجه هستند.
در هر صورت نادیده گرفتن رفتار نابجای نوجوانان و کودکان ما میتواند تاثیرگذار باشد.
ما سه مدل رفتار را با استفاده از چشم در تربیت داریم:
1- نادیده گرفتن رفتار منفی: که خیلی از جاها جواب میدهد یعنی رفتار را نادیده میگیریم اما جای دیگه درست برخورد میکنیم و میزان کنترل بر رفتار را بیشتر میکنیم.
2- محرومیت از نگاه است: زمانی که رفتار اشتباه داشت، نگاهش نمیکنیم نه اینکه قهر بکنیم تا کودک متوجه موضوع بشود. محرومیت ۲ تا ۳ دقیقه کافی است.
3- اخم و نگاه خیره: که با سکوت باید توأم باشد.
ناسازگاریهای نوجوان را باید به متخصصان بسپاریم. واقعیت این است که اگر فرزندمان سرفههای زیادی داشته باشد فوراً آن را به پیش متخصص ریه میبریم. یا خدای نکرده تپش قلب داشته باشد به پیش دکتر متخصص قلب؛ اما وقتی رفتارش عجیب و غریب باشد، سالها میگذرد و ممکن است وضعیت بدتر شود. در چنین مواردی باید از کمک متخصص در این زمینه استفاده کنیم.
نکته این است که هرچقدر ارتباط عاطفی ما با نوجوانان بیشتر باشد و در کنارش نظارت دقیقتری داشته باشیم، ما خانوادهای میشویم که دارای محدودیت مهرآمیز هست و در این نوع خانواده میتوانیم ارتباط خوبی را با فرزندمان شکل بدهیم.
پرسش مجری: در رابطه با مدارا کردن با نوجوانی صحبت بفرمایید.
پاسخ دکتر امیرآتشانی: خانواده باید با توجه به فرهنگ و شرایط خود و شرایط نوجوان برای خانواده قوانین و محدودیت و «نه» قاطع را مشخص کند اما تعداد نه را کم بکنید.
در خیلی از جاها ما انقدر از کلمه «نه» استفاده میکنیم که کودک و نوجوان ما بدون آنکه توجه کند، مخالفت میکند. بدون آنکه به دلیل فکر کند، مخالفت میکند.
حواسمان باشد تعداد «نه» زیاد نباشد، اما قاطعانه باشد.
قاطعانه به این معنی که با کمال احترام به او «نه» بگوییم، نه اینکه صرفاً با صدای بلند بگوییم به طوری که حس احترام و اعتماد به او داده شود و حتماً سعی کنید دنیای نوجوانان را بشناسید.
پرسش مجری: در رابطه با مسائل عاطفی که در نوجوانی پیش میآید، صحبت کنید.
پاسخ دکتر امیرآتشانی: ما در دورهی نوجوانی رشد هیجانی را داریم و اینها سه دسته حالات دارند که شامل:
1- شادمانی.
2- بازدارنده مثل خشم، اندوه، پشیمانی و احساس گناه است.
3- خصمانه.
در این سه دسته حالت باید به فرزند خود کمک کنیم تا بتواند خودش را کنترل کند.
نکته اساسی این هست که والدین در این حوزه میتوانند کمک کنند. وقتی شما میبینید فرزندتان خشمگین هست بگویید اشکال ندارد به بالشتش مشت بزند.
همه ما باید خشم را تجربه کنیم و بتوانیم آن را کنترل کنیم. وقتی فرزند من کنترل هیجانی را یاد ندارد و لگد میزند به مبل و کوسن مبل را مشت میزند. من شروع کنم به دعوا کردن دفعه بعد فکر میکند باید با پرخاشگری جواب بدهد.
کودک یا نوجوان ما در حال آزمون و خطا است و ما باید به عنوان والدین مسیر درست را پیش ببریم نه اینکه دیکته بکنیم به او که او هم برعکسش را عمل کند.
ما باید شرایط را فراهم کنیم تا هیجاناتش را بروز بدهد و بتواند آنها را کنترل کند.
دیدگاهتان را بنویسید