اثر بخشی آموزش راهبردهای حافظه فعال بر یادگیری
علاوه بر کاهش بار شناختی در کلاس، معلمان میتوانند راهبردهای حافظه فعال را به دانش آموزان آموزش دهند که موجب بهبود حفظ کوتاه مدت اطلاعات میشود.
هدف راهبردهای حافظه فعال و کوتاه مدت کاهش بار شناختی یا افزایش ظرفیت حافظه فعال نیست،
بلکه بهبود عملکرد حافظه فعال با استفاده موثر از منابع شناختی موجود است.
گرچه استفاده از راهبرد، قطعاً عملکرد فرد در وظایف حافظه فعال را بهبود میدهد ولی برخی کودکان راهبردها را به صورت مستقل یاد نمیگیرند.
حتی اغلب نمیتوانند از راهبردهای حافظه فعال به صورت مناسب یا موثر استفاده کنند. در نتیجه آموزش صریح راهبردها و افراد یا گروهها میتواند کارکرد حافظه فعال را بهبود دهد.
آموزش راهبردهای حافظه فعال پیشرفت مهمی در عملکرد حافظه فعال ایجاد میکند و اغلب موجب پیشرفت در یادگیری علمی میشود.
سرفصلهای این مقاله
مراحل راهبردهای حافظه فعال
مرور ذهنی:
مرور ذهنی یعنی تکرار اطلاعات که فرد سعی میکند آن را برای تکمیل یک فرایند یا رسیدن به هدفی حفظ کند. مرور ذهنی میتواند غیر کلامی و خودکار یا کلامی و توأم با تلاش باشد.
بیشتر کودکان در حدود پنج سالگی شروع به استفاده از راهبردهای حافظه فعال ساده مرور ذهنی میکنند. اما استفاده مداوم از راهبردهای مرور کلامی معمولاً تا قبل از ۱۰ سالگی اتفاق نمیافتد.
افزایش مرور ذهنی منجر به افزایش یادآوری از راهبردهای حافظه فعال و بلند مدت میشود که بهبود یادگیری را به همراه دارد.
بنا بر نتایج تحقیقات، آموزش کلامی واضح درباره راهبردهای مرور ذهنی، گستره راهبردهای حافظه فعال کودکان عادی و دچار ناتوانی را افزایش میدهد و منجر به بهبود یادگیری میشود.
مرور ذهنی را میتوان به سادگی در کلاس درس و همه دانش آموزان و یا به صورت فردی آموزش داد. کلید این کار، آموزش تکرار بسیار زیاد زنجیرهای از کلمات و اضافه کردن کلمات جدید و آن زنجیره است.
برای مثال، اگر برای انجام تکلیفی باید ترتیبی از مراحل مانند ترسیم، تا کردن، برش، گیره زدن و چسباندن را به یاد آورد،
دانش آموز این کلمات را بارها به همین ترتیب تکرار میکند. بعد از اینکه دانش آموزان در این روش مهارت کسب کردند،
به آنها بگویید همان کلمات را طی مرور ذهنی زمزمه وار و در نهایت بدون کلام مرور کنند.
یکی از مهمترین مزایای مرور ذهنی این است که این روند فشار چندانی به حجم حافظه فعال نمیآورد.
دانش آموزانی که توانایی بیشتری دارند باید انتقال و به روزرسانی را همراه با مرور ذهنی یاد بگیرند تا بتوانند به موقع اطلاعات را مرور یا پردازش کنند.
برای مثال، با توجه به ترتیب فوق، دانش آموز شروع طراحی را یاد گرفته و هر چند ثانیه توقف کرده و
زنجیره کلمات «ترسیم، تا کردن، برش، گیره زدن و چسباندن» را تکرار میکند. بعد از تکمیل مرحله ترسیم، دانش آموز کلمه «ترسیم» را از زنجیره کلمات فوق کم میکند و تا وقتی که لازم باشد، بقیه کلمات را تکرار میکند.
تقطیع:
تقطیع یعنی جفت کردن، خوشهبندی یا گروهبندی مادههای جداگانه در واحدهای بزرگتر، که به عنوان یک مجموعه واحد
پردازش شده یا به یاد آورده میشود؛
بدین ترتیب میتوان حجم کلی اطلاعات را که در حافظه کوتاه مدت ذخیره میشود افزایش داد.
برای مثال، فرایند کسب مهارت در مطالعه را میتوان به این شکل دستهبندی کرد:
بعد از اینکه کودک چند بار واجها را در قالب یک کلمه ترکیب کرد، کل کلمه را به عنوان یک واحد درک و آن را پردازش و حفظ میکند.
تحقیقات نشان داده که آموزش استفاده از راهبرد تقطیع به کودکان، عملکرد راهبردهای حافظه فعال آنها را بهتر میکند. برای آموزش تقطیع، معلم از دانش آموز میخواهد مادهها را در واحدهای بزرگتر گروه بندی کند. این تمرین را میتوان با جفت کردن ارقام شروع کرد.
برای مثال: ارقام 8,3,6,4 را میتوان به صورت 46 و 38 جفت کرد و به خاطر سپرد. حفظ کردن املای کلمات، نوع دیگری از این تمرین است.
منبع مقاله: کارکردهای اجرایی مداخلات درمانی؛ نویسنده: سام گلداشتاین، جک آ. ناگلیری؛ مترجم: دکتر سعید حسنزاده، دکتر زهرا عباسیان نیک.
راهبردهای حافظه فعال و یادگیری تحصیلی:
حافظه فعال در همه ابعاد یادگیری ضروری است، زیرا که یادگیری نیازمند پردازش اطلاعات ورودی، ادغام اطلاعات جدید با اطلاعات موجود در حافظه بلند مدت و پردازش و ذخیره مداوم و هم زمان اطلاعات است.
از نمونههای رایج استفاده از حافظه فعال در کلاس درس، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
– یادآوری مرحله به مرحله راهنماییها هنگام انجام تکلیف، – درک دستورالعملها و حفظ اطلاعات هنگام یادداشت برداری، – به یاد آوردن جوابهای مسائل جزئیتر هنگام حل مسائل ذهنی چند مرحلهای ریاضی.
نگهداری یادگیریهای جدید در حافظه بلند مدت نیز با توجه به ساخت و اصلاح شبکههای معنایی در ذهن دانش آموز، نیاز به استفاده بیشتری از حافظه فعال دارد.
دانش آموزن فعال همواره در حال گسترش محدوده ظرفیت راهبردهای حافظه فعال خود است،
اما دانش آموزان با حافظه فعال ضعیف اغلب در کلاس درس عادی اطلاعاتی بیشتر از حجم حافظه فعال خود دریافت میکنند. وقتی این مورد اتفاق میافتد، فرصتهای یادگیری از دست میرود.
روابط بین اجزای حافظه فعال و مهارتهای علمی:
مطالعات بسیاری، به بررسی روابط بین اجزای حافظه فعال و مهارتهای علمی مختلف پرداخته است.
رشد و عملکرد مهارتهای درک معنا هنگام مطالعه، درک مطلب، محاسبه ریاضی و مقاله نویسی به شدت وابسته به ظرفیت کافی حافظه فعال است.
نحوه تطبیق مولفههای حافظه فعال، بسته به مهارت تحصیلی مورد نظر، متفاوت است.
برای مثال، ریاضیات به شدت وابسته به حافظه بصری فضایی است، در حالی که درک مطلب به شدت نیاز به حافظه شنوایی دارد.
همبستگیهای بین معیارهای راهبردهای حافظه فعال و مهارتهای علمی مختلف معمولاً در دامنه 0/5 است.
در نتیجه، نقش حافظه فعال در کسب مهارتهای تحصیلی بسیار مهم است
و اغلب کودکانی که در یادگیری ضعیف هستند، به اختلالات حافظه فعال دچار هستند.
عملکرد کلی در کلاس نیز همانند انجام تکالیف، وابسته به ظرفیت کافی حافظه فعال است.
کودکان دچار اختلالات حافظه فعال اغلب کارها را قبل از تکمیل رها میکنند. اکثر معلمان این مشکل را مربوط به عدم توجه، انگیزه یا مشکل رفتاری میدانند و تشخیص نمیدهند که این کاستی، ناشی از ضعف حافظه فعال است.
مهارت اجرایی «حافظه فعال» از چه سنی آغاز میشود؟
صحبتهای سرکار خانم دکتر زهرا امیرآتشانی مدیر مرکز پرورش ذهن فرزام.
شاید برای شما هم پیش آمده است که درب یخچال را باز میکنید و همینطور زل میزنید به وسایل داخل یخچال و نمیدانید که چه چیزی میخواستید!مجدد به محتویات داخل یخچال نگاه میکنید. اما باز هم نمیدانید که به دنبال چه چیزی بودهاید.
درب یخچال را میبندید و به کارتان ادامه میدهید و بعد دوباره یادتان میآید و یا ممکنه که یادتان نیاید! اگر شما هم دچار این حس حواسپرتی شدهاید، و یا نگران هستید که نکند شاید شما هم به حواسپرتی دچار شوید، با ما همراه باشید.
حافظه فعال دومین مهارت اجرایی است که در اصل توانایی نگه داری اطلاعات در زمان انجام کارهای پیچیده است.
حافظه فعال یک قسمت از حافظه است که پردازشی صورت میدهد بر آنچه که در حافظه کوتاهمدت و حافظه بلندمدت قرار دارد. دستورالعملهایی که به افراد میدهیم و همان لحظه میخواهیم همان دستور را انجام بدهند.
دو دستهی دیداری و شنیداری دارد و ما میتوانیم به عنوان پدر و مادر یا مربی این حافظه را در فرزندانمان افزایش دهیم.
از 6 ماهگی حافظه فعال کودکان شروع به رشد میکند و ما میتوانیم از همان زمان اسباببازیهایی که قانون علت و معلولی دارند را برایشان استفاده کنیم. مثل اینکه دکمهای را میزنند و صدا میدهد.
کمی بعد اسباببازی را پنهان کنید و از فرزندتان بخواهید که دنبالش بگردد و آن را پیدا کند.
زمانی که تواناییهای زبانی کودک رشد کرد، میشود دستورالعملهایی را از کودک بخواهیم که آنها را اجرا کند یا اینکه سوالاتی ازش بپرسیم که پاسخ دهد.
راهبردهای حافظه بلندمدت برای حمایت از حافظه فعال:
با توجه به تعامل بین راهبردهای حافظه فعال و حافظه بلندمدت هنگام رمزگردانی اطلاعات و بازیابی آن، مداخلاتی که برای یک حافظه مفید باشد، برای دیگری نیز مفید است.
بازنماییهای مستحکم در حافظه بلندمدت که زیربنای تسلط و مهارت هستند، موجب تسهیل پردازش اطلاعات در راهبردهای حافظه فعال یا گذر اطلاعات از آن میشود.
به یاد آوردن خود به خودی یا موثر موارد آموخته شده، یکی از دلایل کاهش نیاز به پردازش شناختی در حافظه فعال است.
با این حال، استفاده از راهبردهای حافظه بلندمدت در طی مراحل اولیه یادگیری، میتواند برای حافظه فعال نیز مفید باشد. برای مثال، راهبردهایی که حفظ موثر اطلاعات را بهبود میبخشد، کمتر از منابع حافظه فعال استفاده میکند.
بنابراین، راهبردهای حافظه بلندمدت که یادگیری اولیه و یادآوری با درنگ را تقویت میکند، موجب بهبود عملکرد راهبردهای حافظه فعال میشود.
در مورد افرادی که حافظه فعال ضعیفی دارند نباید از راهبردهای پیچیده و چند مرحلهای حافظه بلندمدت که نیازمند تمرین بسیار است، استفاده کرد.
بنابراین، یادآوریهای دیداری چند مرحلهای مانند کلمه کلیدی، ممکن است موثر نباشد یا دانش آموز در برابر آن مقاومت کند. در چنین مواردی فقط راهبردهایی توصیه میشود که بار شناختی مورد نیاز را کاهش میدهد.
رمزگذاری دوگانه:
ضرب المثل «شنیدن کی بُوَد مانند دیدن» در مورد عملکرد راهبردهای حافظه فعال و بازیابی از حافظه بلندمدت صدق میکند. فواید تجسم یا تصویرسازی اطلاعات کلامی بر کسی پوشیده نیست.
استفاده از تصویرسازی ذهنی برای حفظ فهرستهای کلمات، عملکرد راهبردهای حافظه فعال را بهبود میبخشد. راهبرد تجسم، که با عنوان «رمزگذاری دوگانه» نیز شناخته میشود. ممکن است برای دانش آموزانی با حافظه فعال کلامی ضعیف، اما حافظه فعال دیداری – فضایی سالم، مفیدتر باشد.
تبدیل اطلاعات کلامی به تصویر، به این افراد اجازه میدهد اطلاعات بیشتری را پردازش و حفظ کنند. تجسم موجب میشود نوع دیگری از حافظه بلندمدت شکل گرفته و مسیری دیگر برای بازیابی ایجاد شود.
تمرین دادن دانش آموزان برای استفاده از رمزگذاری دوگانه آسان است. فقط باید دانش آموز را تمرین داد تا ماده یا اطلاعات را تجسم کند، زیرا این تمرین کاملاً طبیعی و عمومی است. وقتی دانش آموزان فواید این راهبرد را تشخیص دهند برای اجرای آن فقط نیاز به یادآوری دارند.(راهبردهای حافظه فعال)
مرور:
مرور دورهای، راهبرد دیگری برای حفظ کردن است که نیاز به حجم شناختی چندانی ندارد و یادآوری بلندمدت را تقویت و عملکرد حافظه فعال را تسهیل میکند.
تقریباً هر دانش آموز خودآگاهی، ارزش مرور اطلاعات را میداند، اما همه دانش آموزان نمیدانند چطور اطلاعات را مرور کنند تا یادآوری آن در بلندمدت به حداکثر برسد.
بخشی از مشکل این است که برخی از دانش آموزان، به ویژه کسانی که فراحافظه ضعیف تری دارند. نمیتوانند تفاوت مهم بین یادآوری فوری و یادآوری با درنگ را درک کنند. یعنی این افراد با توجه به اینکه میتوانند فوراً اطلاعات را به یاد آورند، بدون در نظر گرفتن احتمال فراموشی در بلندمدت، فکر میکنند موارد درسی را یاد گرفتهاند.
برای تاثیر بیشتر مرورها، باید فاصله زمانی مشخصی را برای هر مرور در نظر گرفت. به علاوه، فواصل بین مرورها باید بیشتر شود، به صورتی که فاصله هر مرور تا مرور بعدی باید 2 برابر بیشتر از فاصله زمانی قبلی باشد. با در نظر گرفتن فاصله زمانی مناسب بین مرورها، میتوان یادگیری را تقریباً 15 درصد افزایش داد.
منبع مقاله: کارکردهای اجرایی مداخلات درمانی؛ نویسنده: سام گلداشتاین، جک آ. ناگلیری؛ مترجم: دکتر سعید حسنزاده ، دکتر زهرا عباسیان نیک. (راهبردهای حافظه فعال)
دیدگاهتان را بنویسید