علائم کم توانی ذهنی و راههای تشخیص
سرفصلهای این مقاله
علل کم توانی ذهنی
1) عوامل ژنتیکی:
به طور کلی برآورد شده است که در حدود 30 تا 40 درصد از علل کم توانی ذهنی متوسط و شدید، و 30 درصد از علل کم توانی ذهنی خفیف با عوامل ژنتیکی مرتبط است.
نابهنجاریهای کروموزومی یکی از شایع ترین و مهم ترین عوامل ژنتیکی هستند که منجر به بروز اختلال میشوند.
اختلالات کروموزومی که گاه بر اثر عوامل تصادفی و ناشناخته به وجود میآیند به دو دسته نابهنجاریهای تعدادی و نابهنجاریهای ساختاری تقسیم میشوند.
در نابهنجاریهای تعدادی، تعداد کروموزومهای فرد از میزان طبیعی (23 جفت) بیشتر یا کمتر میباشد ولی در نابهنجاریهای ساختاری، تعداد کروموزومهای فرد تغییری نمیکند، اما ساختار کروموزوم دستخوش تغییراتی مانند جابهجایی، حذف یا اضافه میشوند.
2) نشانگان جنین الکلی:
اعتیاد والدین به مشروبات الکلی از جمله عوامل موثر بر کم توانی ذهنی میباشد. این نشانگان سبب کم توانی ذهنی و نابهنجاریهای فیزیکی مانند میکروسفالی، شفاف پلکی کوتاه میشود و هم چنین اختلالات یادگیری و نقایص قلبی نیز در کودکان این والدین شایع است.
3) سرخچه و بیماریهای عفونی:
سرخچه و دیگر بیماریهای عفونی به خصوص در سه ماه اول بارداری موجب نارساییهای ذهنی و جسمی در کودک میشود.
فرزندان مادران مبتلا به سرخچه ممکن است نابهنجاریهای مختلف از جمله بیماریهای مادرزادی قلب، کم توانی ذهنی، آب مروارید، ناشنوایی، میکروسفالی داشته باشند.
زمان بروز عفونت از نظر وقوع نابهنجاری دارای اهمیت است، یعنی وسعت و شیوع عوارض، رابطه معکوسی با مدت حاملگی در هنگام عفونت مادر دارد. با انجام واکسیناسیون میتوان از سرخچه مادری پیشگیری نمود.
4) عوارض حاملگی:
مسمومیت مادر در دوران بارداری، سوءتغذیه مادر، ضربههای وارده به شکم مادر، اشعه ایکس و پرتوهای رادیواکتیو و استفاده از داروهای روان گردان
همه از عواملی هستند که گاهی به کم توانی ذهنی کودک منجر میشوند.
5) سیفلیس:
سیفلیس بیماری خطرناکی است که به وسیله انگلی به نام تره پونما پالیدوما ایجاد میشود. انگل مذکور از جفت عبور کرده و موجب کم توانی ذهنی و اختلالات حسی و حرکتی به ویژه ناشنوایی میشود.
سیفلیس زنان حامله زمانی علت عمده تغییرات نوروپاتولوژیک گوناگون از جمله کم توانی ذهنی در فرزندان آنها بود. امروزه میزان بروز عوارض حاملگی مربوط به سیفلیس، تابع میزان بروز سیفلیس در کل جمعیت است.
6) تبخال ساده:
ویروس تبخال ساده میتواند از راه جفت انتقال یابد، هر چند شایع ترین راه انتقال موقع زایمان است. میکروسفالی، کم توانی ذهنی و نابهنجاریهای چشمی ممکن است عارض شود.
7) اشعه ایکس و رادیواکتیو:
اشعه ایکس و رادیواکتیو ممکن است موجب عدم رشد جنین، کمبود وزن، عدم رشد مغز، میکروسفالی و کم توانی ذهنی شود.
8) عوامل هیجانی و روانی:
اضطراب، افسردگی، هیجانات شدید مادر در دوران بارداری میتواند اثرات نامطلوبی بر فرایند جنین بگذارد. بدین معنی که هیجان و اضطراب مادر باعث افزایش هورمونها در بدن مادر شده و این تغییرات میتواند به جنین آسیب برساند.
معیارهای کم توانی ذهنی در DSM-5:
ناتوانی عقلانی یا کم توانی ذهنی (اختلال عقلانی شدید) اختلالی است که در طول دوره رشد شروع میشود و کمبود عقلانی و عملکرد انطباقی را در زمینههای مفهومی اجتماعی و عملی در بر میگیرد.
سه ملاک زیر باید برآورده شود:
الف) کمبودهایی در کارکردهای عقلانی، مانند استدلال، حل مسئله، برنامهریزی، تفکر انتزاعی، قضاوت، یادگیری تحصیلی و یادگیری از تجربه که ارزیابی بالینی و آزمون هوش فردی و استاندارد شده ان را تایید کرده است.
ب) کمبودهایی در عملکرد انطباقی که به ناتوانی در برآورده ساختن معیارهای رشدی و اجتماعی-فرهنگی برای استقلال شخصی و مسئولیت اجتماعی منجر شود.
ج) شروع کمبودهای عقلانی و انطباقی در طول دوره رشد.
تشخیص کم توانی ذهنی:
سنجش هوش
سنجش کارکرد هوش برای تشخیص کم توانی ذهنی ضروری است؛
همانطوری که همه تعاریف کم توانی ذهنی به کارکرد هوشی به طور معنادار زیر میانگین به عنوان یک ملاک تشخیص ارجاع میدهند.
در این بخش ضمن بررسی ماهیت هوش، به بررسی تجربیات سنجش مرتبط با اندازه گیری کارکرد هوش و مرور خصوصیات روانسنجی،
ابزارهای موجود که به طور رایج برای اندازهگیری هوش به کار میروند، میپردازیم.
سنجش کارکرد هوشی که به آموزش تخصصی ویژه نیاز دارد، دادههای سنجش باید توسط آزمونگری گزارش شود که به تجربه کار با افراد کم توانی ذهنی را داشته باشد و از نظر مقررات تخصصی و دستورالعملهای منتشرکننده آزمون و ارزیابی روان شناختی معتبر کارکرد هوشی فرد، واجد شرایط باشد.
در برخی موارد ممکن است نیاز به ارزیابی بین رشتهای باشد.
آشنایی آزمونگران با پنج فرض ضروری برای به کارگیری تعریف 2002 کم توانی ذهنی که در فصل اول این راهنما آمده است، بسیار مهم باشد. مقیاسهای استاندارد شده مناسب باید بر پایه بسیاری از عوامل فردی شامل زمینههای اجتماعی، زبانی و فرهنگی بنا شود.
در صورت ضرورت باید انطباقهای مناسب از نظر محدودیت حرکتی یا حسی صورت گیرد.
اگر چه تکیه بر نمره استاندارد شده هوشبهر به وسیله برخی محققان مورد مخالفت قرار گرفته است،
با این وجود، مقیاس هوش هنوز بیشترین حمایت را در جوامع علمی برخوردار است (گاتفردسون،1997).
اگر مقیاسهای هوشی استاندارد شده مناسب در دسترس نباشد،
دستورالعمل کافی برای در نظر گرفتن کارکردهای هوشی باید با قضاوت بالینی و بر اساس سطح عملکرد او
که باید زیر عملکرد تقریبی 97 درصد افراد باشد، تعیین گردد.
با این وجود همان طور که تحقیقات نشان میدهد، ضرورت دارد در این ارتباط، دقت بیشتری به عمل آید. تعیین اینکه کارکرد هوشی فردی به طور معنادار زیر میانگین است، شرط اولیه برای تشخیص کم توانی ذهنی به شمار میآید.
کارکرد هوشی باید به وسیله آزمونهای روان شناختی استاندارد شده که توسط افراد حرفهای کارآزموده اجرا میشود، اندازهگیری گردد.
ملاکهای تشخیصی تاخیر کلی رشد:
این تشخیص برای افراد زیر 5 سال داده میشود. که میزان شدت بالینی نتواند با اطمینان در طول اوایل کودکی ارزیابی شود.
این طبقه زمانی کم توانی ذهنی تشخیص داده میشود که فرد نتواند نقاط عطف رشدی مورد انتظار را در چند زمینه عملکرد عقلانی برآورده سازد. ارزیابی دوباره بعد از یک مدت انجام میشود.
ناتوانی عقلانی نامشخص (اختلال عقلانی رشدی):
این طبقه مخصوص افراد بالای 5 سال است که اجرای ارزیابی میزان ناتوانی عقلانی به وسیله روشهای موجود محلی
به دلیل اختلالات حسی یا جسمانی مرتبط مانند نابینایی یا وجود رفتارهای مشکل آفرین دشوار یا غیرممکن است.
ارزیابی دوباره بعد از یک مدت انجام میشود.
تشخیص اختلال یادگیری پیش از دبستان:
تشخیص اختلال یادگیری در زمان مناسب و به موقع میتواند نقش تعیینکنندهای در آیندهی تحصیلی کودکان ایفا کند، زیرا تحقیقات نشان میدهد بسیاری از کودکانی که در دوره ابتدایی جزو گروه دیرآموزان یا مبتلا به اختلال یادگیری دستهبندی میشوند و نیاز به دریافت آموزشهای خاص و مداخلات درمانی پیدا میکنند، چنانچه قبل از ۶ سالگی تشخیص داده میشدند احتمالا دوران تحصیلی خود را همپایهی سایر دانشآموزان عادی طی میکردند.
مداخلات زودهنگام و تشخیص به موقع اختلالات یادگیری میتواند هم به دانشآموزان و هم به خانوادهها و معلمان در پیگیری روند آموزشی مناسب و موثر کمک کند.
تشخیص اختلال یادگیری خصوصاً در سنین پیشدبستانی ساده نیست؛ زیرا کودکان در این دوران اولین برخورد خود را با برنامه درسی و آموزش نیمهرسمی تجربه میکنند و طول میکشد تا مهارتها و قابلیتهای زبانآموزی، حساب و ریاضیات و مهارتهای اجتماعی و عاطفی خود را توسعه دهند.
این اشکالات ممکن است در کودکان به صورتهای گوناگون مانند:
دشواری در گوش دادن،
فکر کردن،
صحبت کردن،
خواندن،
نوشتن،
هجی کردن،
حساب کردن ظاهر شود.
از کجا بفهمیم کودک دچار اختلال یادگیری است؟
زمانی که فرزند شما هنوز مدرسه نرفته است (زیر سن دبستان)، چطور میتوانید تشخیص بدهید که احتمال اختلال یادگیری دارد یا نه؟
- اگر سن فرزند شما زیر 4 سال است:
(مخصوصاً سه تا چهار سالگی) و در مهارتهای حرکتی ضعیف هست و نمیتواند یکسری کارها را انجام بدهد؛ مثلاً ما انتظار داریم بچهها در ۱۵ ماهگی توپ را پرت کنند، در ۱۸ ماهگی توپ را شوت کنند.
در 3 سالگی بتوانند یک پای خود را بالا بگیرند (مثل لی لی کردن) و یا نزدیک چهار سالگی یک دونه لی لی بروند.
اگر فرزند شما نمیتواند این کارها را انجام بدهد، میتوانید احتمال بدهید مشکل یادگیری خواهد داشت.
- اگر سن فرزند شما 4 تا 5 سال است:
برای بچههای 4 تا 5 سال مشکلات گفتاری اگر وجود داشته باشد، (نه اینکه یک لکنت ژنتیکی باشد). مثلاً تعداد کلماتی کمی میتواند در گفتار خودش استفاده کند یا اینکه یک وقتهایی یک چیزهایی را یادش میرود. مثل یک اسم اسباب بازی یا یک شی را فراموش میکند. اینها همان زنگ خطرهایی است که برای یادگیری فرزند خود باید به آن توجه کنید.
- اگر سن فرزند شما 5 تا 6 سال است:
در 5 تا 6 سالگی اگر بیشتر در مهارتهای شناختی نقص داشته باشند، ما به مشکلات یادگیری شک میکنیم. اینکه مثلاً فرزند ما نتواند اعداد را بشمارد یا رنگها را هنوز بلد نباشد. در چنین شرایطی میرویم سراغ تشخیص و درمان اختلالات یادگیری.
پس در سنین زیر مهارتهایی که گفته شد را بررسی کنید تا بتوانید مشکلات یادگیری فرزندتان را به موقع بررسی و درمان کنید:
۳ تا ۴ سالگی: مهارتهای حرکتی.
۴ تا ۵ سالگی: مهارتهای گفتاری.
۵ تا ۶ سالگی: مهارتهای شناختی.
میتوانید اختلال یادگیری و دقت و تمرکز در فرزندان خود را از طریق مشاوره و تستهای خانم دکتر زهرا امیرآتشانی ارزیابی بفرمایید.
برای رزرو مشاوره میتوانید با شمارههای زیر تماس حاصل نمایید و یا از لینک زیر اقدام به رزرو نوبت مشاوره خود نمایید:
22302092
22302093
22302095
دیدگاهتان را بنویسید