عوامل مؤثر بر تیزهوشی و آزمونهای تشخیص آن
تیزهوشی (کودکان سرآمد):
آشفتگیهای بسیاری در کاربرد اصطلاحات 1) تیزهوشی، 2) سرآمدی، 3) استعداد و 4) نبوغ در بین مردم و محیطهای آموزشی به چشم میخورد. این واژهها برای توانایی فوق العاده افراد در یک زمینه یا چند زمینه عملکرد به کار میروند. در بسیاری از موارد، این افراد مورد ستایش قرار میگیرند ولی گاهی نیز مورد حسد واقع میشوند.
از آنجا که این افراد دارای توانایی بالایی هستند، مربیان و سیاست گذاران ممکن است تصور کنند که آنها بدون برنامه یا
کمکهای تخصصی نیز میتوانند به ظرفیتهای بالای خود دست پیدا کنند.
از نظر سازندگان آزمونها، هوش بالا با برتری در زمینههای کلامی یا ریاضی مشخص میشود.
مردم اغلب کلمه سرآمدی را برای توصیف تمام کودکان به کار میبرند. برخی افراد، نبوغ را ارثی میدانند و برخی دیگر اکتسابی و گروهی نیز معتقدند نبوغ خدادادی است.
بسیاری دو مفهوم با استعدادی و سرآمدی را مترادف به کار میبرند. انتخاب یک تعریف درباره سرآمدی از تصمیمهای مهمی است که باید در یک منطقه گرفته شود. نکته جالب اینجاست که در بیشتر موارد این تصمیمها با روشهای واقعی یا نتایج پژوهشهای انجام شده در زمینه تعریف سرآمدی یا شناسایی کودکان مربوط نیستند یا ارتباط خیلی کمی دارند.
دلیل این امر نیز استفاده از روشهای شناسایی ناکارآمد، نادرست و نامربوطی است که هدف آنها یافتن دانش آموزان واجد ملاکهای تعریف دولتها میباشد.
نظامهای شناسایی کارآمد از روشهای گسترده ارزیابی جداگانه استفاده میکنند که به تنوع و گوناگونی سرآمدان توجه دارند،
سطوح مختلف پیشرفته دانش آموزان را مورد توجه قرار می دهند و توان باالقوه و نیز عملکرد را ارزیابی میکنند.
بررسی مسائل مختلف در مورد سرآمدان دو نکته را به طور بارز نشان میدهند:
از یک سو تحول جامعه تا حدود زیادی بستگی به استفاده از استعداد برتر گروهی از افراد آن دارد
و از سوی دیگر روشهایی که برای ارزیابی و گزینش آنها به کار میرود، قابل بحثاند و با اطمینان کافی نمیتوان بر آنها متکی بود.
پرسشی که بر سر این دو راهی به ذهن هر کسی خطور میکند این است که چه باید کرد؟
بنابراین بر اساس وجود یک بهره هوشی بالا نمیتوان کودکان سرآمد را متمایز کرد و تعیین تراز عملیاتی و خلاقیت باید در غنی سازی تصویری که بر اساس آزمونهای هوش از این کودکان به دست میآید، مشارکت داشته باشد.
همان گونه که در بالا اشاره شد در دنیای کنونی، نظامهای شناسایی کارآمد از روشهای گسترده ارزیابی چندگانه استفاده میکنند
که به تنوع و گوناگونی تیزهوشان توجه دارند و سطوح مختلف پیشرفت دانش آموزان را مورد توجه قرار میدهند.
استرنبرگ معتقد است همان گونه که افراد دارای برخی از عادات بد هستند، حوزههای تخصصی نیز عادات بدی دارند. مثلاً در حوزه سرآمدی پژوهشهایی انجام میشود و بدتر اینکه بر اساس نتایج آن کودکان به گروههای
با استعداد و بی استعداد تقسیم میشوند بدون اینکه درک درستی از استعداد وجود داشته باشد.
او مفاهیم عمده موجود در مقالههای معتبر را خلاصه نموده است. نکتهای که در همه مطالعات در رابطه با هوش وجود دارد این است که شناسایی کودکان با استعداد سرآمد، برای دولتها از ارزش ویژهای برخوردار است. زیرا پرورش این کودکان با تاکید بر سرآمدی آنها، به نفع بشریت خواهد بود.
به همین دلیل ضروری است که این کودکان با تاکید بر تعاریف دقیق از مفاهیم حوزه سرآمدی و با استفاده از ابزارهای تششخیصی، روا و معتبر شناسایی شوند و در جهت تسریع مراحل تحول شناختی آنها و شکوفایی استعدادهای ویژهشان توسط مربیان و متخصصین کارآزموده و هوشمند پرورش یابند.
————————————– عنوان
جهت شناسایی، ارزیابی، آموزش و به صورت کلی، توجه همه جانبه به تیزهوشی نیازمند تعریفی جامع و کامل هستیم. ارائه تعریفی جامع از تیزهوشی بسیار دشوار است. نظریهپردازان گوناگون هوش و تیزهوش بودن را به گونههای متفاوتی تعریف کردهاند.
برخی هوش را توانایی یادگیری، برخی توانایی انطباق با محیط و برخی دیگر توانایی تفکر انتزاعی تلقی نمودهاند.
عوامل مؤثر بر تیزهوشی
بهطورکلی عوامل مؤثر بر تیزهوشی را میتوان در سه طبقه جا داد:
الف) عوامل ژنتیک یا هر عامل زیستشناختی دیگر نظیر کارکردهای عصبشناختی
ب)عوامل اجتماعی (محیطی) نظیر خانواده، مدرسه، همتایان و جامعه
ج) تغذیه
برای خواندن مقاله «بهبود اختلال و ناتوانی در ریاضیات» به لینک زیر مراجعه نمایید:
ارزیابی و آزمونهای هوش
جالب است بدانید برای ارزیابی سطح هوش بالغ بر 15 آزمون و ابزار وجود دارد:
1- مقیاس هوش استنفورد _ بینه
2- مقیاس هوش وکسلر
3- مجموعه روانی- آموزشی وودکاک- جانسون
4- آزمون تواناییهای شناختی
5-آزمونهای پیشرفت تحصیلی
6-مجموعه ارزیابی کافمن کودکان
7-آزمون استعداد یادگیری دیترویت
8-سیستم ارزیابی شناختی ناگلیری – داس
9- مقیاس عملکردی بینالمللی لایتر
10-آزمون توانایی غیرکلامی ناگلیری
11-آزمون واژگان تصویری پی بادی
12-آزمون کتل
13-ماتریسهای پیشرونده ریون
14- آزمون هوش لورج ثرندایک
15- ارزیابی غربالگری دانش آموزان تیزهوش مقطع دبستان و راهنمایی
16-مقیاس درجهبندی رفتار
17-آزمون توانایی مدرسه اتیس- لنون
نگاهی به خرده آزمون هوش وکسلر:
استدلال سیال (استدلال ماتریسی، تشخیص وزنها) عملکردهای ذهنی برای تکلیف جدیدی که عملکردهای ذهنی نمیتوانند به طور خودکار بر روی آنها کار کنند، ضروری است.
مثالهایی از استدلال سیال عبارتند از:
- درک درست روابط موجود میان الگوها
- استنباط کردن
- تشخیص و صورتبندی مفاهیم
- حل مسائل
- نتیجهگیری
- درک معانی ضمنی مفاهیم
- تشخیص و انتقال اطلاعات
- قیاس کردن
پردازش بصری (طراحی مکعب، معماهای بصری، شاخص بصری_فضایی) ادراک، تولید، ترکیب، دستکاری، تبدیل، ذخیرهسازی و بازیابی اطلاعات بصری.
نمونههایی از پردازش بصری عبارتاند از:
- دریافت و دستکاری الگوهای فضایی
- حفظ جهتگیری فضایی
- تفسیر کیفیت تغییر اشیا زمانی که در فضا حرکت میکنند.
- چرخش وارونهسازی ذهنی اشیاء
استدلال سیال کلامی (شباهتها، درک مطلب) در ارتباط با مطالب کلامی، شامل کسب دانش عمیق و گسترده از طریق تعامل با فرهنگ و سپس توانایی خلاصه کردن و به کارگیری این دانش است.
دانش لغوی (خزانه لغات، شباهتها) دانش انباشته عمیق و گسترده درباره فرهنگ و نحوه استفاده از دانش کلامی، میزانی که از لغات فهمیده و به کار بسته میشوند.
اطلاعات عمومی (درک مطلب، اطلاعات) دامنه اطلاعات عمومی.
حافظه بلندمدت (خزانه لغات، اطلاعات) ترکیب دامنه دانش عمومی با دانش کلامی، که هر دو آنها در حافظه بلندمدت ذخیره شدهاند.
حافظه کوتاهمدت (توالی حرف_عدد، فراخنای ارقام) نگهداری و استفاده از اطلاعات در هوشیاری فوری، محدود به 7 قطعه اطلاعات به اضافه یا منهای 2. به عنوان مثال از یادآوری شماره تلفنها، توانایی نگهداری دستورالعملها تا پایان تکلیف است.
سرعت دیداری_ حرکتی (طراحی مکعب، رمزنویسی، نمادیابی) پردازش سریع اطلاعات برای اطلاعات بصری شامل استدلال سیال ویژه اطلاعات غیرکلامی است (در مقابل استدلال سیال کلامی).
حل مسئله بدون سرعت دیداری_حرکتی (استدلال ماتریس، معماهای بصری، مفاهیم تصویر، تشخیص وزنها) در اندازهگیری خالص حل مسئله غیرکلامی.
آزمون هوش ماتریسهای رنگی ریون کودکان 5 تا 11 سال:
تست هوش ریون کودکان یا همان ماتریس پیشرونده رنگی ریون (CPM) یکی از ابزارهای ارزیابی شناختی یا سنجش هوش تصویری کودکان است که در مطالعات پژوهشی و علمی منتشر شده است. تست هوش غیر کلامی ریون در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفته و ده ها سال به عنوان یک ابزار موثر از آن یاد شده است.
در این تست از توانایی بالقوه کودک برای ایجاد ارتباطات منطقی بین محرکها استفاده میشود. تست هوش ریون کودکان شامل سه مجموعه از موارد A ، Ab و B است که هر یک از آنها 12 ماده است. این آزمون در مجموع 36 تصویر دارد و برای کودکان 5 تا 11 ساله قابل اجرا است. همچنین برای افراد بالغی که محدودیت فیزیکی و ذهنی دارند نیز قابل اجراست.
تست هوش دیداری یک سرگرمی جذاب برای کودکان ما است.
در تست هوش ریون کودکان آزمودنی باید از میان تصاویر پایینی قسمت بریده شده تصویر اصلی یا نمونه را پیدا کند. براین اساس، آزمودنی ابتدا تصویر بالایی راخوب نگاه می کند و سپس از بین 6 تصویر پایین، تصویر مورد نظر را انتخاب می نماید. ماتریس های این آزمون به تدریج دشوارتر می شوند. زمان لازم برای اجرای ریون کودکان 30 دقیقه تا 1 ساعت است. این آزمون استدلال انتزاعی و هوش سیال ( وابسته به ژنتیک) فرد را می سنجد.
شیوه انجام تست:
هر یک از تصاویر یا نمودارها را با انتخاب یک تصویر از بین چند تصویر ارائه شده در پایین صفحه کامل نمایید. یافتن پاسخ هر سوال مستلزم آن است که رابطه بین اجزای تصاویر را کشف کنید، سپس رابطه کشف شده را برای یافتن جزء ناقص به کار ببرید.
برای انجام صحیح تست لازم است که فیلم را نگه دارید، پاسخ خود را یادداشت نمایید و سپس فیلم را ادامه دهید.
پاسخها:
تصویر 1: 4
تصویر 2: 5
تصویر 3: 1
تصویر 4: 2
تصویر 5: 6
تصویر 6: 3
تصویر 7: 6
تصویر 8: 2
منبع مقاله: راهنمای کاربردی و تفسیر بالینی مقیاسهای هوشی وکسلر با نگاهی جامع به آزمون وکسلر کودکان WISC-V. ای. جردن رایت، گری گراث مارنات؛ ترجمه: دکتر ابوالفضل کرمی و رعنا کرمی.
گردآوری: دکتر یاسمن شهریاری
دیدگاهتان را بنویسید