علل و عوامل ترس در کودکان چیست؟ بهترین راهکارها برای درمان ترس کودکان
ترس در کودکان کاملا طبیعی است. تشویش و نگرانی نیز احساسی کاملاً نرمال است که ما را از موقعیتهای خطرناک دور میکند.
کودکان اصولاً از مسائل مشخصی چون حشرات، سگ، تاریکی یا صداهایی بلند مانند صدای جاروبرقی میترسند. بعضی از آنها از موقعیتهای جدید و ملاقات با افراد جدید میترسند. اما ترس در کودکان هنگامی که احساس امنیت میکنند، به طور کامل از بین میرود.
به مثالهای زیر در رابطه با ترس در کودکان دقت کنید:
مثال 1:
محمد از اینکه احمد فرزند 4 سالهاش ترسو است، از آیندهاش نگران است. او میگوید احمد از آژیرها، صدای رعد، صدای ریختن آهن از ماشین و هر صدای بلند دیگری، از حیوانات وحشی، از خارج شدن مادرش از منزل و از تاریکی میترسد و خلاصه از این بابت من نگرانم که نکند در آینده نتواند در زندگی گلیم خود را از آب بکشد.
مثال 2:
آرش کودکی ترسو بود. او در 6 سالگی از آتش میترسید و از اینکه به آتش نزدیک شود، وحشت داشت. او اکنون که 6 ماه از سن شش سالگیاش گذشته نه تنها از آتش نمیترسد، بلکه چنان به آتش علاقه پیدا کرده که مایل است مرتباً آتش روشن کند.
در این مورد رفع ترس و علاقه به آتش به او کمک شده است. بدین طریق که ابتدا جلوی او شمع روشن کردهاند و به تدریج خواستهاند خودش روشن کند و تمریناتی از این قبیل و بالاخره کار به جایی رسیده است که اکنون که میخواهد آتشبازی کند، او را باید از مخاطرات آن آگاه نمود و تربیتی داد که رفتار او در این مورد مشکلی ایجاد نکند. شدت ترس در کودکان در 3 سالگی و 11 سالگی به اوج خود میرسد و به تدریج تخفیف مییابد.
مشابه محمد و آرش والدین زیادی هستند که از وجود صفت ترس در کودکان خود رنج میبرند و مایلاند در این زمینه به آنان کمک شود. کودکان در سنین مختلف ترسهای متفاوتی دارند که تعدادی از آنها نگرانکننده نیست. خیلی از این ترسها به سرعت از بین میروند و ترسهای دیگری جای آنها را میگیرند.
مثلاً کودکان 2 ساله ترسهای مربوط به بینایی و شنوایی، نظیر دیدن اشیاء بزرگ نظیر قطار و یا شنیدن صداهای بلند و یا جدا شدن از مادر برای آنان بیشتر مطرح است تا کودکان 7 ساله که نوع ترس آنان بیشتر ترس از تاریکی، زیرزمین و تصور سایهها به عنوان اشباح و جادوگر، آدمکشی و پنهان شدن خیالی اشخاص زیر تخت یا کمد و مشابه آن میباشد. اینگونه ترس در کودکان که به سرعت از بین میروند، نگرانکننده نیست.
سرفصلهای این مقاله
- ترسهای رایج در کودکان
- کتاب داستان زیر با تکیه بر شیوههای علمی جهت رفع اضطراب و ترس در کودکان، توسط
- روانشناسان موسسه فرزام نگارش شده است. برای تهیه آن کافیست بر روی لینکهای زیر
- کلیک نمایید:
ترسهای رایج در کودکان
کودکان ترسو اغلب گوشهگیر و از نظر اجتماعی خجول میباشند، به ندرت صحبت میکنند و جدا شدن از مادر برای آنان مشکل است. ترسهایی که در بین کودکان بیشتر رایج است و معلمین و والدین از وجود آنها در کودکان اظهار نگرانی میکنند و غالباً موضوع را به خاطر احساس یک مشکل با مشاوران در میان میگذارند، عبارتاند از:
- ترس از صحبت در کلاس یا مجامع
- ترس از اشتباه و انتقاد
- ترس از ابراز وجود
- ترس از جدا شدن از والدین
- ترس از جمع
- کمروئی ناشی از ترس
- ترس از تاریکی
علل و عوامل ایجاد ترس در کودکان:
علل و عوامل برای ترس در کودکان و ترسو شدن کودکان زیاد است. در این بحث به ذکر مواردی از آنها مبادرت میگردد:
1- چنانچه کودک تجارب ترسناک در رابطه با اشیاء، مکان و یا شخص داشته باشد، هر زمان با آن موارد مواجه شود، از آن خواهد ترسید.
2- بسیاری از ترسها جنبهی فرهنگی دارند. ترس از لولو، روح و شیطان بر مبنای داستانهایی که توسط ملتها و قبایلی ساخته شده از این قبیل است. عقایدی که در بعضی از ملل مبتنی بر خرافات میباشد، مثل آن که جن و پری دشمن انساناند و به انسان صدمه میزنند، موجب میشود که بعضی از کودکان از تاریکی و یا تنهایی بترسند.
3- خصوصیات شخصیتی یکی دیگر از عوامل ترس در کودکان میباشد. کودکانی که اتکاء به نفس ندارند، از افرادی که از نظر تصمیمگیری و انجام امور زندگی به دیگران متکی نمیباشند، بیشتر میترسند.
4- الگوی نامناسب: پدر و مادری که در زمینههای مختلف از خود ترس نشان میدهند، فرزندان آنان ترسو بار میآیند. بنابراین پدر و مادر و سایر اطرافیان کودک حتیالامکان نباید ترس و اضطراب خود را در حضور کودک ظاهر سازند. کودک 1 ساله اگر مادرش دچار ترس و اضطراب شود او هم حالت ترس را نشان خواهد داد.
5-تنبیه بدنی، توقع خارج از توانائی کودک، محدودیتهای اجتماعی، ایدهآلگرایی، ستایش و تمجید زیاد، تحقیر و توهین، مسخره کردن. سرزنش کردن، برچسب زدن، افراط در محبت، رفتار مستبدانه، عدم آزادی در انجام کارهای شخصی، جلوگیری از خودنمایی و عملکرد کودک، عدم ایجاد فرصت برای ارزیابی توانایی کودک به وسیلهی خودش، مقایسه کردن کودک با دیگری و دادن تکالیف خارج از قدرت کودک از دیگر عواملی است که به ایجاد ترس در زمینههای مختلف منجر میشود.
برای غلبه بر ترس در کودکان، مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد:
بخشی از این توصیهها اقداماتی است که باید از آن پرهیز شود و بخش دیگر مواردی است که باید انجام گیرد. بنابراین انجام توصیههای زیر از سوی پدران و مادران و معلمان در رابطه با کاهش ترس در کودکان مفید خواهد بود.
الف_ اقداماتی که نباید انجام شود:
- کودک ترسو را هیچگاه به خاطر ترسش مسخره نکنید، شرمنده نسازید، او را سرکوب نکنید، تحقیر نکنید و به او توهین ننمایید.
- در مبارزه با ترس در کودکان به زور و اجبار متوسل نشوید و از روشهای خشن استفاده نکنید.
- در مبارزه با ترس در کودکان، صبر و حوصله را از دست ندهید و چنانچه تغییرات رفتاری کودک در رابطه با از بین رفتن ترس برابر نظر شما انجام نمیشود، با او بد رفتاری نکنید.
- در مورد ترسهای کودک پی مقصر نگردید و در این مورد شخص معینی را مقصر ندانید.
- ترس آنقدر خطرناک نیست و با برنامهریزی از بین میرود. از این بابت زیاد نگران نباشید. آنچه مهم میباشد آن است که برای پیشگیری و جلوگیری از ریشهدار شدن ترس اقدام نمایید. از تنبیه بدنی احتراز کنید که نتیجهاش ترس و زبونی یا سرکش و یاغی شدن است.
ب_ اقداماتی که برای غلبه ترس در کودکان باید انجام شود:
- قبل از آن که برای رفع ترس کودک اقدام نمایید، مدتی او را آزاد بگذارید تا از عامل ترس خود کنار بکشد.
- برای آن که به موقعیتهای ترسآور عادت کند و ترس او در این مورد بریزد، مرحله به مرحله و گام به گام اقدام نمایید.
- کودک را با در نظر گرفتن سن و میزان درک کودک با او تجزیه و تحلیل و سعی کنید او را به اساسی بودن ترس او متوجه سازید.
- سعی کنید با ترسهایی که به طور طبیعی در سنین مختلف در کودکان وجود دارد، آشنا شوید و مطمئن باشید که آن ترسها پایا نیست و به زودی از بین خواهند رفت.
- از نکات مثبتی که در کودک وجود دارد برای از بین بردن ترس او استفاده کنید. نکات مثبت را برای بالا بردن حس اعتماد به نفس او در جهت تضعیف یا از بین بردن ترس بکار ببرید و بالاخره چنانچه ترس کودک با برنامهریزی و اقدامات تربیتی از بین نمیرود و در او ریشهدار گردیده است، او را به یک مشاوره روانی ارجاع دهید.
چگونه میتوان ترس در کودکان را کاهش داد؟
راهکارهایی که در ادامه ذکر میکنیم شاید موثر باشند، اما نباید انتظار داشته باشید که کودک شما بتواند در لحظه بر ترسهای خود غلبه کند.
اینکه کودک بتواند بر ترس خود غلبه کند، ماهها و شاید حتی یک سال طول بکشد. این کاملاً طبیعی است که مسائلی که کودکتان را میترساند و همه فکر و ذکر او را مشغول کرده است را در نقاشی یا بازی خود نشان دهد و بیمورد درباره آنها صحبت کند.
صحبتهای سرکار خانم دکتر زهرا امیرآتشانی در برنامه خانه و خانواده از رادیو ایران در رابطه با واکنش والدین به ترس در کودکان.
به ترسهای او نخندید!
شاید مسائلی که فرزندتان را میترساند، برای شما بی ارزش و خندهدار باشد اما برای او کاملاً جدی و واقعی است. سعی کنید به او دلداری دهید که احساس ترس او را درک کردهاید.
اگر به او این تسلی و خاطر جمعی را بدهید، او متوجه میشود ترسیدن امری طبیعی است و باید تلاش کند تا بر آن غلبه کند. متقاعد کردن کودک برای اینکه دلیلی برای ترسیدن وجود ندارد، نتیجه عکس میدهد.
محبت کنید:
به اصطلاح وسایل آرام کننده همچون بالشت کهنه یا عروسک میتواند به کودکان کمک کند تا بر ترس خود غلبه کند. وسایلی مشابه اینها به کودک احساس نزدیکی و اطمینان میبخشد، به ویژه زمانی که شما مجبور به ترک او هستید و نمیتوانید در کنارش باشید.
مسائل را توضیح دهید:
برخی از کودکان با شنیدن توضیحات منطقی و تشریحی در مورد آنچه او را ترسانده است، میتوانند بر ترس خود غلبه کنند. شنیدن توضیحات برای برخی از کودکان حس امنیت و خاطر جمعی را دارد.
مشکلات را با کمک یکدیگر حل کنید:
اگر کودک شما از تاریکی میترسد، هنگام شب با هم به اتاق او بروید. یکی دیگر از راهکارهای غلبه بر این ترس کمک گرفتن از گارد محافظ (همچون یک عروسک)، تفنگ آبپاش یا جملهای جادویی است که هیولای ذهن کودک را از آن جا دور کند.
با سعی و خطاهای مستمر شما و کودکتان با هم، میتوانید احساس قدرت و کنترل بر ترس را در او افزایش دهید.
در طول بازی تمرین کنید:
اگر کودک از دکتر میترسد، شاید بازی در نقش دکتر یا وسایل پزشکی اسباب بازی، بتواند تا حدی به او کمک کند.
ترسهای خود را جلوی او بروز ندهید:
اگر کودک شما ببیند از دیدن سوسک یا عنکبوت حسابی ترسیده و عرق کردهاید، یا هنگام رفتن به دندان پزشکی حس بدی دارید، او نیز باور میکند این مسائل ترسناک هستند و حتماً از آنها خواهد ترسید.
بنابراین سعی کنید ترسهای خود را از بین ببرید یا دست کم جلوی کودک آنها را بروز ندهید. اشکالی ندارد به کودک خود اعتراف کنید دوست ندارید دندانپزشکی بروید اما برای سلامت دندانهای خود مجبور به رفتن هستید.
مراقب این زنگ خطرها باشید:
هنگامی که ترس کودک روی فعالیتهای روزانه او تاثیر میگذارد، مثلا حمام نمیرود چون از آب میترسد یا از ترس رو به روشدن با سگ بیرون نمیرود، زنگ خطری برای شماست و باید حتماً با پزشک کودک خود در این رابطه مشورت و مشکل او را مطرح کنید؛ به ویژه اگر این ترسها به مرور زمان بیشتر شوند، شاید کودک شما دچار فوبیا (ترس غیرمنطقی زیاد و پایدار) باشد.
برای مبارزه با ترس در کودکان، روشهای مختلفی وجود دارد که به اهم آنها اشاره میشود:
1- قرار گرفتن در محیط آرام:
برای غلبه بر ترس در کودکان باید کودک در یک موقعیت راحت و آرام با موارد ترس مواجه شود. در این مواجهه باید والدین نیز همراه کودک باشند و به کودک اطمینان دهند که هیچگونه خطری متوجه او نمیباشد.
2- عامل ترس را بشناسید:
برای غلبه بر ترس در کودکان باید عامل ترس را شناخت و در آن جهت، فرصتهای موفقیتآمیز فراهم نمود تا به تدریج ترس کودک از بین برود. مثلاً کودکی که از امتحان میترسد، باید شرایطی فراهم کرد که در امتحان موفق شود. باید تشریفات امتحانی را کم کرد و سوال ساده داد تا دانشآموز موفقیت به دست آورد و این توفیق او مورد تشویق و تائید قرار گیرد. این روش به تدریج ترس دانشآموز را از امتحان کاهش خواهد داد.
3- ترس عاطفی:
زمانی که عامل ترس عاطفی باشد، باید با استفاده از روش گام به گام نسبت به تعدیل عامل و در نتیجه تخفیف یا از بین بردن ترس ناشی از آن اقدام نمود. کودکی که از جدا شدن از والدین میترسد باید به طور مکرر او را از والدین جدا ساخت.
به طوری که گفته شد روش کار بدین طریق خواهد بود که وسایل سرگرمی کودک را باید فراهم ساخت و در حالی که او مشغول بازی است، او را تحت نظارت پدربزرگ و مادربزرگ یا یکی از دوستان گذاشت و به او گفت که برای یک ساعت او را ترک میکنند.
در این برنامه باید به تدریج وقت را بیشتر کرد و به موقع نیز مراجعت نمود. روشی که بچه را مشغول بازی کنند و بدون اطلاع او را ترک نمایند، به هیچ وجه مناسب نیست. این روش کودک را به انتظار برگشت مادر میگذارد و حس اعتماد و اطمینان به مادر را خدشهدار میسازد.
بنابراین برای از بین بردن ترس از جدایی، بهترین روش خداحافظی با کودک برای مدت معلوم و مراجعت به موقع است و زمان نیز به تدریج اضافه گردد و در زمان غیبت مادر، فرد صالح و واجد شرایطی مواظبت کودک را عهدهدار گردد.
پدر و مادر چنین تمریناتی را حتی از سنین 2 سالگی در مورد کودک باید انجام دهند و در مواجهه با بردن او به مهدکودک در صورت لزوم چند ساعتی در مهدکودک بمانند و به تدریج این مدت را کم کنند تا بالاخره به طور عادی بچه را در مهدکودک بگذارند و بروند و در زمان تعطیلی او را به خانه برگردانند.
4_ مواردی است که عامل ترس اجتماعی است:
کودکانی که از جمع میترسند و قادر نیستند در حضور دیگران ابراز وجود کنند و مطالبی را اظهار نمایند، از این قبیلاند. در مورد مبارزه با ترس از جمع، مطالبی بیان شد. لذا از شرح بیشتر در این مورد خودداری میشود.
5_ در پارهای موارد ترس مربوط به تجارب تلخ گذشته است:
کودکی که او را زیر دوش بردهاند و یکدفعه آب سرد روی سرش ریختهاند، از حمام میترسد.
بچهای که او را در باغ زنبور نیش زده از چنان موقعیتی ترس دارد.
در مورد مبارزه با چنین ترسهایی باید کودک را در همان موقعیتی که ترسیده و تجربهی تلخی که دارد عامل ترس با روش تدریجی و با حوصله مواجه ساخت تا ترس کودک در آن مورد از بین برود.
کودکی که از حمام میترسد ابتدا میتوان او را در حمام با اسباببازیهایش مشغول بازی کرد. و ابتدا مقدار کمی آب در وان ریخت و به تدریج و طی چند روز آب وان را اضافه کرد تا بچه داخل وان با آب مانوس گردد و بعد با باز کردن دوش با آب کم و به تدریج زیاد، ترس او را از حمام، دوش، آبگرم و سرد از بین برد.
در مورد زنبور و باغ نیز میتوان به همراه کودک به محل مورد نظر رفت و در آنجا امکانات بازی مورد علاقهی کودک را فراهم ساخت و یا با دوچرخهسواری در محل، ابتدا با حضور و سپس در غیاب، او را متوجه ساخت که خطری وجود ندارد تا ترس بچه در آن مورد از بین برود.
6_ ترس از مدرسه از دیگر ترسهای در کودکان است:
علل ترس از مدرسه عبارت است از:
عدم تطابق و سازگاری کودک با محیط مدرسه، معلمان و همشاگردیها.
اختلالهای جسمانی کودک مانند لکنت، ضعف زبان شنوایی و مانند آن.
وابستگی زیاد به مادر و خانواده.
ضعف درسی یا هوشی که در نتیجه کودک نمیتواند نمرات مورد نظر را بگیرد و مورد تأیید معلم نیز قرار نمیگیرد.
اعمال تهدید، تحقیر، سرزنش و تنبیه در مدرسه.
برای مبارزه با ترس در کودکان در رابطه با هر یک از عوامل مذکور باید علت را مشخص و با برنامهریزی برای غلبه بر آن اقدام نمود.
7_ چون ترس اکثراً بر اثر تربیت به وجود آمده لذا رفع آن با برنامههای جبرانی تربیتی امکانپذیر است:
این مطلب را باید با پدر و مادر در میان گذاشت و به آنان تفهیم نمود که برای از بین بردن ترس با استفاده از این اصل اقدام کنند و بدانند که از بین بردن ترس به مراتب آسانتر از زندگی با ترسی ناشی از احساس و درماندگی است.
8_ در عمق و بطن هر ترسی وحشت از اینکه شما نتوانید با آنچه در زندگی برایتان پیش میآید مقابله کنید، وجود دارد.
لذا برای از بین بردن این وحشت باید مبارزه با آن را بپذیرید و در این راه پشتکار و صبر و حوصله به خرج دهید و این مطلب را در نظر داشته باشید که چون برای “بله” گفتن در مقابل مشکلات سخت است به “نه” گفتن پناه نبرید.
دیدگاهتان را بنویسید