عوامل اثربخش بر حافظه فعال
زمان مطالعه: 8 دقیقه
صحبتهای سرکار خانم دکتر زهرا امیرآتشانی در برنامه تلوزیونی به خانه برمیگردیم از شبکه پنج سیما.
صحبتهای مجری برنامه: چه کار کنیم تا عملکرد حافظه فعال را تقویت کنیم؟
شاید برای شما هم پیش آمده است که درب یخچال را باز میکنید و همینطور زل میزنید به وسایل داخل یخچال و نمیدانید که چه چیزی میخواستید!مجدد به محتویات داخل یخچال نگاه میکنید. اما باز هم نمیدانید که به دنبال چه چیزی بودهاید.
درب یخچال را میبندید و به کارتان ادامه میدهید و بعد دوباره یادتان میآید و یا ممکنه که یادتان نیاید! اگر شما هم دچار این حس حواسپرتی شدهاید، و یا نگران هستید که نکند شاید شما هم به حواسپرتی دچار شوید، با ما همراه باشید.
صحبتهای خانم دکتر امیرآتشانی: این موضوع کاملاً مرتبط به حافظه است.
سرفصلهای این مقاله
- ما انواع حافظه داریم:
- اما اگر فراموش بکنم یعنی در حوزه حافظه فعال دچار مشکل شدهام.
- ما در هر سنی که باشیم با بازیهایی که بسیار ساده هستند، میتوانیم حافظه فعال خود را افزایش بدهیم.
- این بازی را برای کودکان دبستانی میتوانیم با سه تا چهار کارت انجام دهیم.
- حافظه فعال در چهار شاخه به ما کمک میکند:
- میتواند به جای حروف الفبا، نقطه یا توپ و یا حروف دیگری باشد.
- بازیهایی که هیجانی باشد فرزند لذت میبرد و هم روی حافظه تأثیرگذار است.
- در صورتی که در حوزه شنیداری و هماهنگی حرکتی کار نشده است.
- برای بهبود حافظه در کودکان و بزرگسالان میتوانید از کتاب زیر کمک بگیرید:
- راهکارهای افزایش حافظه فعال (نسخه چاپی)
- راهکارهای افزایش حافظه فعال (نسخه pdf)
ما انواع حافظه داریم:
- حافظه کوتاهمدت
- حافظه بلندمدت
- حافظه فعال.
بحث امروز ما در رابطه با نوع حافظه فعال است که ما میتوانیم آن را افزایش دهیم و تفاوتی ندارد که کودک باشیم و یا نوجوان، بزرگسال و یا سالمند. این امکان برای ما وجود دارد که بتوانیم حافه فعال را افزایش بدهیم.
دستهبندیهای خیلی متفاوتی در رابطه با حافظه وجود دارد. امروز میخواهیم در رابطه با حافظه کاری صحبت کنیم.
یک تعریف عامیانه از این حافظه: چیزی هست که ما در ذهن خود نگه میداریم و دستکاری میکنیم و سپس از آن مجدداً استفاده میکنیم، مثل اینکه ما داریم غذا درست میکنیم و به خود میگوییم که باید در این غذا رب بریزم.
همان لحظه رب در ذهن من است اما زمانی که میروم و درب یخچال را باز میکنم و اگر یادم باشد و قوطی رب را بردارم بیاورم استفاده بکنم یعنی حافظه فعال من به کار افتاده است؛
اما اگر فراموش بکنم یعنی در حوزه حافظه فعال دچار مشکل شدهام.
بحث حافظه فعال با یادگیری نیز در ارتباط زیادی است، به همین جهت در این رابطه بازیهایی را یاد میدهیم. که حداقل بچههای ما راحتتر بتوانند یاد بگیرند و بهتر بتوانند از حافظه خود استفاده کنند. و از مباحثی که در مدرسه گفته میشود و یا مواردی که خودشان میخوانند، استفاده کنند.
پرسش مجری: حافظه فعال، حافظه کوتاهمدت و انواع حافظه را میتوانیم فعال بکنیم؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: چیزی میان حافظه کوتاهمدت و حافظه بلندمدت وجود دارد که حافظه فعال است. اینجا قسمتی است که ما ذخیره اطلاعات را داریم. گاهی ممکن است اطلاعات را از قسمت حافظه بلندمدت بازیابی بکنیم و بعد یک دستکاری بکنیم و استفاده بکنیم؛
مثل اینکه مثلاً یک سری اعداد بگوییم و از فرد بخواهیم که معکوس آنها را بیان کند. یا اینکه شما به فرزندتان میگوید برود داخل اتاق، درب کمد را باز کند، بلوز آبی را بردارد، بیاورد و بیندازد داخل ماشین لباسشویی.
اگر همان لحظه از فرزندتان بپرسید که چه گفتم و تکرار کند حافظه کوتاهمدت فرد است، اما زمانی که میرود و این کار را انجام میدهد و به ترتیب این کارها را انجام میدهد. اینجا از حافظه فعال خود استفاده کرده است.
شما فردا از کودک خود بپرسید که چه فرآیندی را من بهت گفتم یادش نیست یعنی به حافظه بلندمدت نرسیده اما همان لحظه در حافظه ذخیره کرده و یک دستکاری روی آن انجام داده و کار را انجام داده است.
پرسش مجری: آیا همه افراد در هر سنی میتوانند حافظه فعال خود را با تمرین افزایش بدهند؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: همه میتوانند افزایش بدهند.
ما در هر سنی که باشیم با بازیهایی که بسیار ساده هستند، میتوانیم حافظه فعال خود را افزایش بدهیم.
در پژوهشی که در سال ۲۰۱۱ انجام شده است، مباحث دیداری در حافظه را با بقیه حسهایی که ما داریم تلفیق کردند و برای بچهها کار کردند. جالب است که فقط دو هفته کامل این کار انجام شد و به صورت معنیداری هم بچهها هم بزرگسالان، هر دو گروه تفاوت معنیداری بین حافظهشان رخ داده است. بازی که در این پژوهش انجام شده است بسیار ساده است.
مثلاً: عکس حیوانات مختلف را گذاشتند و در کنار آن صداهای مختلف را گذاشتند.حداکثر این تصاویر باید۶ تا باشه. برای بچه 3 تا 4 ساله این بازی را میتوانید انجام دهید. با این تفاوت که برای کودکان ۳ تا ۴ سال تصویر دو یا سه کارت را نشان میدهیم. (در کنارش صدای خود حیوان را قرار نمیدهیم. مثلاً یک صدای باران را قرار میدهیم یا یک گوزن را با صدای قطار نشان بدهید).
در قسمت بعد وقتی بچه این بازی را میبیند چند ثانیه به آن زمان داده میشود و صدای قطار میآید و او باید بگوید که با صدای قطار چه تصویری ارائه شده بوده است؟
این بازی تلفیق دیداری و شنیداری است.تلفیق دیداری و دیداری هم داریم؛ مثلاً حیوانات را در کنار میوهها میگذاریم و میوهها را در کنار رنگها میگذاریم.
مثلاً انگور با رنگ قرمز، سیب با رنگ سبز، خیار با رنگ بنفش و باید توجه کرد که رنگ خود میوه نباشد یک رنگ دیگر باشد.
این بازی را برای کودکان دبستانی میتوانیم با سه تا چهار کارت انجام دهیم.
دوره اول دبستان تا چهار تا پنج کارت میتوانیم انجام دهیم. تلفیق لامسه و دیداری به چه معناست؟ اینکه پارچه را لمس کند بدون اینکه آن را ببینند.
سال ۹۳ در ایران پژوهشی شد که نشان داد که کودکانی که نقص دقت و تمرکز دارند، اختلال یادگیری دارند و یا بیشفعال هستند. وقتی بر روی این افراد در این حوزه کار میکنند، یادگیری به مراتب بهتر میشود.
پژوهشی که در ایران انجام شده است پنج ماه بر روی یک سری کودک کار شده است.
پرسش مجری: این امر به خلاقیت و نوآوری در سنین بالا کمک میکند؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: به خلاقیت میتواند کمک کند.
حافظه فعال در چهار شاخه به ما کمک میکند:
- در فرایند درک، مثلاً اگر شما یک جمله را بیان میکنید. من یک تحلیلی بر روی آن دارم و آن را درک میکنم.
- در اتخاذ تصمیم است، آن را برای تصمیمگیری دستکاری میکنیم. برای تصمیمگیری نیز اطلاعاتمان را دستکاری میکنیم.
- حل مسئله هست، در اینجا نیز به خلاقیت مربوط است.
- در خلق دانش است. برای یادگیری ارزشمندتر دانش فعلی را به دانش قبلی پیوند میزنیم تا به یادگیری فعال برسیم.
بازی که در پژوهشهای سال ۹۳ انجام شد به اسم علمی N BACK معروف است. و بازی به این صورت هست که چارچوب کلی دارد از این قرار است که: یک جدول هشت قسمتی طراحی میکنند و در این جدول هشت قسمتی یک مربع آبی دارند که این رو میتوانند روی قسمتهای مختلف قرار بدهند و در خانههای دیگری که وجود دارد، میتوانند حروف الفبا را بنویسند.
مثلاً مربع در یک خانه قرار میدهد و حرف «ب» را در جای دیگری قرار میدهد و «ج» را در یک خانه دیگر جای دیگر قرار میدهد. بعد حروف را حذف میکنیم و مربع را در یک قسمت قرار میدهیم. و کودک باید بگوید که در کنار مربع چه حرفی بود و یا در زیر مربع چه حرفی قرار گرفته بوده است. جای حروف را بر اساس جای مربع مشخص کند و بگوید.
میتواند به جای حروف الفبا، نقطه یا توپ و یا حروف دیگری باشد.
پرسش مجری: خیلی از روانشناسان خرده میگیرند بر کسانی که کودکان خردسال خود را در کلاس زبان انگلیسی میفرستند. و یا اینکه بچه را تشویق میکنند شعر حافظ یاد بگیرد. و معتقدند که بچه در این سنین باید بازیهای کودکانه انجام دهد یا شعر کودکانه حفظ کند مطالبی که فرمودید در این موارد در تفاوت هستند و آموزشی که الآن شما فرمودید؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: در مورد اینکه ما مستقیم بخواهیم با کودکی که زیر ۷ سال آموزش بدهیم کاملاً اشتباه است.
قرار است همین بازیها را انجام بدهیم با مدلهایی که کودکان آنقدر دوست دارد که خودش اصرار به انجام مجدد آنها دارد. قرار نیست که ما جدول را حتماً هشتتایی درست کنیم و حروف را در آن قرار بدهیم مثلاً در خانه میتوانید در کنار گلدون مداد آبی بگذارید یا کنار لیوان مداد سبز بگذارید، در کنار پارچ مداد قرمز بگذارید و بعد پارچ را برمیدارید و میپرسید خوب جای مداد سبز کجا بود؟
بازیهایی که هیجانی باشد فرزند لذت میبرد و هم روی حافظه تأثیرگذار است.
اما از نظر سنتی کتاب هامون حافظه پروری بوده ما در حوزه حافظه مشکلی نداریم. ولی ما با بعضی از کودکانی مواجه هستیم که حافظه آنها به دلایلی پایین است.
مشکلی که خانوادهها با آن مواجه هستند این است که میگویند من در خانه به فرزندم املا میگویم ۲۰ میشود میرود مدرسه 10تا غلط دارد.
ما بعد از تست متوجه میشویم که کودک حافظه فعال شنیداری ضعیفی دارد و این مشکل زمانی بروز پیدا میکند که کودک تلاش میکند تا شنیدههای خود را در حافظه ثبت کند. و دستکاری روی آن انجام دهد اما نمیداند که چه دستکاری باید انجام دهد.
پرسش مجری: نشانههای ضعیف بودن حافظه فعال چیست و آیا اینکه آلزایمر ارتباطی با حافظه فعال دارد؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: خود آلزایمر نه ارتباطی ندارد، اما اگر ما بتوانیم در سنین پیش از آلزایمر هر چقدر بازیهایی انجام بدهیم که این فرآیند حافظه قویتر و بهتر شود، آلزایمر را عقبتر میاندازد.
هر چقدر از مغز خود کار بکشیم و بازی انجام بدیم قویتر میشود و قاعدتاً بیماریها دیرتر به سراغ ما میآیند.
پرسش مجری: آیا تمام بازیهایی که در نمایشگاه مختلف، فروشگاههای مختلف برای افزایش حافظه به فروش میرسند، استاندارد هستند؟
پاسخ دکتر امیرآتشانی: قاعدتاً نه. نکته اساسی این هست که بعضی وقتها در یک حوزه کار میکنند اما اطلاعات کامل نمیدهند. مثلاً ما در حوزه دقت و تمرکز 9 آیتم داریم که 2 مورد آن به فعالیت ارتباط پیدا میکند. و جالب اینجاست که مثلاً خانوادهها تمرینهای دقت دیداری انجام میدهند و این به عنوان دقت تمرکز کلی به حساب میآورند.
در صورتی که در حوزه شنیداری و هماهنگی حرکتی کار نشده است.
در نهایت نه اینکه بیتأثیر باشد. بلکه این زمان و پولی که خانواده خرج میکند، باید بچه 80% نتیجه بگیرد که 10% نتیجه میگیرد، چون که کامل نیست.
تمام ناشران و نویسندگان عزیز ما زحمت کشیدهاند و کارهای خوبی ارائه کردهاند، اما این به فراخور این است که بچه من زمانی که مشکلی دارد میخواهم کتابی را تهیه کنم.
قاعدتاً باید از یک مرجع علمی تهیه کنم نه اینکه یک کتابی که داخل بازار به عنوان سرگرمی مطرح شده است.
پرسش مجری: بازیهایی که داخل گوشیها وجود دارد میتواند خیلی کمک کننده باشد. لطفاً راهنمایی کنید از چه بازیهایی استفاده بکنیم؟
دکتر امیرآتشانی: نمیشود یک بازی مشخص ارائه کرد. بازی میوهها، بازی کلمات متقاطع رایگان هستند و قابل دانلود هستند. اینها اگر یک بعدی باشند کمک شایانی به ما نمیکند. باید در چند حوزه کار بشود.
دیداری با دیداری، دیداری با شنیداری، دیداری با بویایی، دیداری با چشایی تلفیق شود و کار بشود. در این زمان است که میشود در طی دو هفته یا پنج هفته نتیجه بگیریم.
کودک زیر 2 سال به هیچ عنوان نباید فضای مجازی را ببیند چون تأثیر منفی میگذارد.
برای بهبود حافظه در کودکان و بزرگسالان میتوانید از کتاب زیر کمک بگیرید:
راهکارهای افزایش حافظه فعال (نسخه چاپی)
دیدگاهتان را بنویسید